MADDE VE DEĞİŞİM ÖDEVPEDİA 4

HAFTALIK OLARAK OKUL PLANINA GÖRE O HAFTA İŞLENEN KONULAR İLE ALAKALI OLARAK HAZIRLANAN ÖDEVPEDİA'YA HER ÇARŞAMBA YENİ BİR SAYFA EKLENMEKTEDİR. SİTEDE VAR OLAN BÜTÜN ÇALIŞMALAR OKUL BİLGİLERİNİ PEKİŞTİRME AMAÇLIDIR. BU NEDENLE ÖNCELİK OKUL DERSLERİ VE ÖDEVLERİ OLMALIDIR!

ISI, MADDELERİ ETKİLER

Sıcaklık değişiminin etkisiyle maddede çeşitli olaylar olur. Bunlardan en önemlileri genleşme ve büzülmedir.

GENLEŞME

Isınan maddelerin hacminin artmasıdır. Katı, sıvı ve gazlar ısıtıldıklarında genellikle hacim olarak büyürler.

Katılarda Genleşme: Yukarıdaki fotoğrafta bir tren yolunu görüyoruz. İlk yapıldığında düz olan bu yollar şimdi kıvrımlı ve kullanılamaz hale gelmiş. Bunun nedeni yaz aylarında uzayan rayların yerine sığamamasıdır. Bunu engellemek için tren rayları arasına boşluklar bırakılması gerekir.

Raylardakine benzer şekilde köprü uçlarında da boşluklar bırakılması gerekir. Geniş binalarda da aralarda boşluklar bırakılarak genleşmenin binayı çatlatması engellenir.

Katılarda genleşme örnekleri:

• Elektrik tellerinin yazın uzayarak yere sarkması.
• Açılmayan kavanoz kapaklarının sıcak suda genleşip bollaşarak açılması.
• Çinko çatısı olan evlerde güneşle ısınan çinkonun genleşirken çatırdaması.
• Yeni ısınan kalorifer peteği ve borularının genleşme etkisiyle ses çıkarması.
• Metal gözlük çerçevesinin yaz aylarında ısınması sonucu  çamın çerçeveden düşmesi

Sıvılarda Genleşme: Bir termometre ısıtıldığında içindeki sıvı genleşir. Bu da sıvı seviyesinin yükselmesini sağlar.

Gazlarda Genleşme: Gazların genleşme oranı katı ve sıvılara göre çok fazladır.

Gazlarda genleşme örnekleri:

• Sıcak suya konan balonun şişmesi.
• Sıcak hava balonunun uçması.
• Araba tekerleğinin sıcakta sertleşmesi.
• Kapağı kapalı tencerenin içindeki suyun buharlaşmasıyla kapağın oynaması

BÜZÜLME

Büzülme genleşmenin tersidir. Soğuyan maddelerin hacminin azalmasıdır.

Katılarda Büzülme: Kışın elektrik tellerinin kısalıp gerilmesi, soğukta kavanoz kapaklarının küçülüp sıkışması örnek olarak verilebilir.

Sıvılarda Büzülme: Soğukta termometre içindeki sıvının küçülerek derecenin alçalması örnek verilebilir.

Gazlarda Büzülme: Soğukta futbol topunun havasının inmesi örnek olarak verilebilir.

A. Aşağıda yer alan kavramları, verilen cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun şekilde yerleştiriniz.

Akol Genleşme Su Büzülme Termostat Soğuyan Genleşir Hacim Termometre Ağırlık

1

Isı veren maddelerin hacimlerinin azalmasına denir.

2

Çakmak, deodorant ve spreyler sıcakta bekletilirse ve patlayabilirler.

3

Termometrelerde, genleşme ve büzülme miktarı düzgün olan civa ve gibi sıvılar kullanılır.

4

, sıvıların genleşme ve büzülme özelliğinden yararlanılarak yapılmıştır.

5

Ütü, fırın ve su ısıtıcılarda sıcaklığı ayarlamak için adı verilen araçlar kullanılır.

6

Genleşme ve büzülme olaylarında maddelerde değişikliği olur.

7

Genleşme veya büzülme sonucunda kütle ve değişmez.

8

Maddelerin ısı alarak hacimlerinin artmasına denir.

9

maddelerin hacmi azalır.

B. Aşağıda verilen bilgiler doğru ise D, Yanlış ise Y seçeneğini seçiniz.

1

D	Y
		Isı veren maddeler büzüşürler.
		Kalorifer peteklerinden, ısınırken veya soğurken genleşme ve büzülme nedeniyle çıtırtı sesi çıkar.
		Katıların genleşme ve büzülme miktarı çok fazla olurken, gazlar çok az genleşir ve büzülür.
		Isı alma ve verme hal değişimlerine sebep olmaz.
		Metal bir teli ısıttığımızda boyu uzar.

2

D	Y
		Genleşmenin her zaman olumlu yönleri vardır.
		Su donarak buz haline geçtiğinde hacmi azalır.
		Elektrik tellerinin yazın uzamasının sebebi genleşmedir.
		Termometrenin içindeki sıvı genleşme ve büzülme özelliğine sahiptir.
		Isıtılan kürenin gravzant halkasından geçememesi büzülme olayına örnektir.

C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.

1 Aşağıdaki uygulamada verilen olayın genleşme ile alakalı olanları için "G", büzülme ile alakalı olanları için "B" tarafından ilerlenmesi gerekmektedir.

		Kışın alınmış olan gözlüğün camının yazın düşmesi
		G				B
Güneş altında kalan balonun şişmesi						Soğuk bir ortamda termometredeki cıva seviyesinin düşmesi
G	B					G			B
1.Çıkış				2.Çıkış		3.Çıkış				4.Çıkış

Uygulamayı doğru bir şekilde tamamlayan bir öğrenci hangi çıkışa gelmesi beklenir?

	A) 1.Çıkış
	B) 2.Çıkış
	C) 3.Çıkış
	D) 4.Çıkış

2 Birbirine yapıştırılmış iki metal çubuğun ısıtıldığında şekli aşağıdaki gibi oluyor.

	Isıtılmadan
	Isıtıldıktan sonra

Bu olay ile ilgili olarak yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur?

	A) Üstteki metal büzülmüştür.
	B) İki metal çubukta aynı oranda genleşmiştir.
	C) Alttaki çubuk diğerinden daha fazla genleşmiştir.
	D) Üstteki çubuğun sıcaklığı azalırken alttakinin azalmıştır.

3

Sıcak bir ortamdan soğuk bir ortama getirilen termometre ile alakalı olarak;

I. Sıcaklığı azalır.

II. Ortamdan ısı alır.

III. İçindeki sıvı genleşir.

yapılan ifadelerden hangileri doğrudur?

	A) Yalnız I
	B) Yalnız III
	C) I ve III
	D) II ve III

4 K ve L balonlarının hareket yönleri aşağıda gösterilmiştir.

		K			L

Buna göre bu balonlarla alakalı olarak yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır?

	A) K balonunun içindeki gaz genleşmektedir.
	B) L balonunun içindeki gaz büzülmektedir.
	C) L balonu sıcak bir ortama gelirse düşmesi durabilir.
	D) K balonu sıcak bir ortama gelirse yükselmesi durabilir.

5 Aşağıda aynı büyüklük ve hacimde iki balon jojeye farklı gazlar doldurularak içinde bir miktar kırmızı mürekkepli su olan boruyla birbirlerine bağlı kapalı bir sistem kuruluyor.

	25oC	I.
	50oC	II.

Kapalı sistem ilk olarak 25oC olan bir ortamda sıvı K noktasında iken; 50oC olan ikinci ortama getirildiğinde sıvının L noktasına geldiği gözlemleniyor.

Yapılan bu deney ile alakalı olarak yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır?

	A) Sıcaklık arttığından iki kaptaki gazda genleşmeye çalışacaktır.
	B) İki kapta da genleşme gerçekleşmiştir.
	C) İlk kaptaki gaz daha fazla genleştiği için yeşil renkteki gazı sıkıştırmıştır.
	D) İki kaptaki gazlar farklı olduğu için genleşme miktarları birbirlerinden farklıdır.

6 Genleşme ve büzülme olayları örnekleri aşağıdaki gibi yazılıyor.

1. Kış aylarında futbol topunun havasının inmesi
2. Yazın elektrik tellerinin sarkması
3. Termometrenin içindeki sıvının cam boru içinde alçalması
4. Su ısıtıcısında su kaynadıktan sonra termostatın su ısıtıcısını kapatması

Yazılan örneklerin genleşme ve büzülme olarak gruplandırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

	Genleşme		Büzülme

	A) 1 ve 2 3 ve 4
	B) 1 ve 3 2 ve 4
	C) 2 ve 4 1 ve 3
	D) 3 ve 4 1 ve 2

TEST

1 Aşağıdaki resimlerde bazı demir yollarında yaşanan raylardaki tahribatı göstermektedir.

Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bu tahribatların sebebi olabilir?

	A) Raylar doğuk hava koşullarına dayanamamıştır.
	B) Raylar baştan yanlış döşenmiştir.
	C) Trenin ani fren yapması sonucu oluşmuştur.
	D) Sıcaklıkla genleşen raylar bükülmüştür.

2 Eşit miktarlarda şişirilen balonlar 4 farklı ortama konuluyor.

	I. ortam		II. ortam		III. ortam		IV. ortam

Buna göre hangi renk balonun konulduğu ortam en soğuktur?

	A) Kırmızı
	B) Yeşil
	C) Mavi
	D) Turuncu

3  

1. Sıcaklıkları artan maddelerin hacimlerinde de artış meydana gelir. Bu olaya adı verilir.
2. Sıcaklıkları azalan maddelerin hacimlerinde de azalma meydana gelir. Bu olaya adı verilir.

Yukarıdaki bilgilerin doğru bir şekilde doldurulması için boşluklara ne getirilmelidir?

	1		2

	A) Büzülme Genleşme
	B) Donma Erime
	C) Genleşme Büzülme
	D) Erime Donma

4 Aşağıdaki olayların gaz, sıvı ve gaz genleşmeleri ile ilgili olup olmadığı ile alakalı bir tablo doldurulmuştur.

	Gaz	Sıvı	Katı
1	○	●	○	Sıcak ortamda termometrenin gösterdiği değerin artması
2	●	○	○	Otomobil lastiklerinin yaz ve kış aylarında şişkinliklerinin değişmesi
3	○	○	●	Gözlük yapımında, çerçevenin ısıtılıp içine cam takıldıktan sonra soğutulması
4	○	●	○	Kalorifer peteklerinin ısınırken veya soğurken çıtırtı sesi çıkarması

Tablo işaretlenirken hangi numaralı işaretlemede hata yapılmıştır.

	A) 1
	B) 2
	C) 3
	D) 4

5 Sıcaklıkları verilen siyah ve beyaz topları 60^oC sıcaklıkta olan bir suyun içine atılarak bekleniyor.

	30oC			90oC
	60oC

Isı değişimi tamamlana kadar beklendikten sonra yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlış bir yorum olacaktır?

	A) Beyaz top ısı vermiştir.
	B) Siyah topta büzülme, beyaz topta genleşme olmuştur.
	C) Siyah top ısı almıştır.
	D) Dengelenen sıcaklık 30 ile 90oC arasında herhangi bir değer olabilir.

6 Aşağıda K ve L sıvılarının içerisine aynı maddenin katı hali atıldığında şekildeki gibi birinin yüzdüğü diğerinin dibe çöktüğü görülmektedir.

	K sıvısı		L sıvısı

Bu durumu aşağıdaki şıklardan hangisi tam anlamıyla açıklayabilir?

	A) İki madde de katı hallerine geçerken büzülme gerçekleştirir.
	B) L maddesi K'ya göre daha ağır bir maddedir.
	C) Özel bir durum olarak su buz haline geçerken hacmi büyür. Bu nedenle K su olabilir.
	D) K maddesi L'ya göre daha ağır bir maddedir.

7 Aşağıda 4 maddenin hal değişimi ile alakalı olarak bir tablo oluşturulmuştur.

Maddeler	İlk Hali	İkinci Hali	Isı Alıp-Verme
P	Katı	Sıvı	Isı Alır
R	Gaz	Katı	Isı Verir
S	Sıvı	Gaz	Isı Alır
T	Katı	Gaz	Isı Verir

Hazırlanan bu tabloda hangi maddenin verileri doldurulurken hata yapılmıştır?

	A) P
	B) R
	C) S
	D) T

8

Metal kapağı sıkışan cam kavanoz ters çevrilip sıcak suda bir süre bekletilirse metal kapak kolayca açılır.

Sema'nın vermiş olduğu bu bilgiden aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşabiliriz?

	A) Farklı sıvıların genleşme oranları farklıdır.
	B) Farklı katı maddelerin genleşme oranları birbirinden farklıdır.
	C) Sıvıların genleşmesi katıların genleşmesinden fazladır.
	D) Gazlar, sıvılardan daha fazla genleşir.