MADDE VE ENDÜSTRİ ÖDEVPEDİA 4

HAFTALIK OLARAK OKUL PLANINA GÖRE O HAFTA İŞLENEN KONULAR İLE ALAKALI OLARAK HAZIRLANAN ÖDEVPEDİA'YA HER ÇARŞAMBA YENİ BİR SAYFA EKLENMEKTEDİR. SİTEDE VAR OLAN BÜTÜN ÇALIŞMALAR OKUL BİLGİLERİNİ PEKİŞTİRME AMAÇLIDIR. BU NEDENLE ÖNCELİK OKUL DERSLERİ VE ÖDEVLERİ OLMALIDIR!

ASİT VE BAZLAR

Maddeler kimyasal özellikleri bakımından üç gruba ayrılır. Bunlar; asitler, bazlar ve asitlik ve bazlık bakımından nötr olan maddelerdir.

ASİTLER

Asitler suda çözündüğünde hidrojen iyonu derişimini arttıran maddelerdir. Hidrojen iyonları çözeltiyi asidik yapar.

Asitlerin Özellikleri;

• Sulu çözeltilerinde H+ iyonu (hidrojen iyonu) verirler.
• Tatları ekşidir.
• Ciltte yanma hissi uyandırırlar. Kuvvetli bir asitse cildi tahriş eder.
• Mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirirler.
• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
• Asitler mermer ve metal yüzeyleri aşındırır. Metal ile tepkimeye girerek H₂ gazı açığa çıkarır.
• Asitler, bazlar ile tepkimeye girerek tuz ve su oluştururlar. Buna nötrleşme tepkimesi denir.

Yapısında H (Hidrojen) atomu bulunduran her madde asit değildir. Su (H2O), Amonyak (NH3), Metan gazı (CH4) gibi. Bazı maddeler yapısında ise hidrojen bulunmadığı halde, sulu çözeltilerinde hidrojen iyonu (H+)oluşumuna sebep oldukları için asit özelliği gösterirler. Karbondioksit (CO2), Azot dioksit (NO2) ve Kükürt dioksit (SO2) suda asit özelliği gösteren maddelerdir.

Günlük Hayatta Sıkça Karşımıza Çıkan Asitler

Formülü	Okunuşu	Suda Çözüldüğünde Oluşan İyonlar	Piyasa Adı	Kullanıldığı Yerler
HCl	Hidroklorik Asit	H+ ve Cl-	Tuz Ruhu	Temizlik ürünü
H2SO4	Sülfürik Asit	H+ ve SO4-2	Zaç Yağı	Patlayıcı madde, boya, ilaç ve akü
HNO3	Nitrik Asit	H+ ve NO3-	Kezzap	Patlayıcı madde , gübre ve temizlik ürünü
H2CO3	Karbonik Asit	H+ ve HCO3-	Gazoz Asidi	Gazoz (yağmur suyunda da bulunur.)
H3PO4	Fosforik Asit	H+ ve PO4-3	Kola Asidi	İlaç, yağ sanayi, sinek ilacı, gıda koruyucu, kola ve temizlik ürünü
CH3COOH	Asetik Asit	H+ ve CH3COO-	Sirke	Yemek sektörü
HCOOH	Formik Asit	H+ ve HCOO-	Karınca Asidi	koruyucu ve anti bakteriyel alan, deri işleme

BAZI YİYECEK VE İÇECEKLERİMİZDEKİ ASİTLER;
ELMA Malik Asit LİMON Sitrik Asit SÜT, YOĞURT Laktik Asit ÇİLEK Formik Asit ÜZÜM Tartarik Asit TURŞU Benzoik Asit ISIRGAN OTU Formik Asit TEREYAĞ Bütirik Asit ZEYTİN YAĞI Oleik Asit KARINCA Formik Asit

BAZLAR

Baz, suda iyonlaştıklarında ortama OH⁻ (hidroksit) iyonu verebilen maddelerdir. Bazlar da, asitler gibi tehlikeli maddelerdir. Suda iyonlaştıklarında hidroksit (OH⁻) iyonu derişimini arttıran maddelere baz denir.

Bazların Özellikleri;

• Sulu çözeltilerinde OH^- (hidroksit) iyonu verirler.
• Tatları acıdır.
• Cilde kayganlık hissi verir.
• Kırmızı turnusol kâğıdını maviye çevirirler.
• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
• Metallerle tepkimeye girmemeleri asitlerden ayırmak için kullanılabilir.
• Bazlar; cam, kristal ve porselenleri matlaştırır.
• Bazlar, asitler ile tepkimeye girerek tuz ve su oluştururlar. Buna Nötrleşme tepkimesi denir.

Günlük Hayatta Sıkça Karşımıza Çıkan Bazlar;

Formülü	Okunuşu	Suda Çözüldüğünde Oluşan İyonlar	Piyasa Adı	Kullanıldığı Yerler
NaOH	Sodyum hidroksit	Na+ ve OH-	Kostik	Sabun, lavabo açıcı.
KOH	Potasyum hidroksit	K+ ve OH-	Potas Kostik	Arap sabunu, sıvı sabun, şampuan.
Ca(OH)2	Kalsiyum hidroksit	Ca+2 ve OH-	Sönmüş Kireç	Sıva ve harç.
Mg(OH)2	Magnezyum hidroksit	Mg+2 ve OH-		Antiasit
NH3	Amonyak	NH4+ ve OH-	Amonyak	Ev temizlik malzemesi, gübre, patlayıcı madde
LiOH	Lityum Hidroksit	Li+ ve OH-		Pil, Seramik, Cam

GÜNLÜK HAYATTA BAZ İÇEREN BAZI MADDELER;
SABUN DİŞ MACUNU ACI BİBER KABARTMA TOZU ÇİKOLATA KÜL

Asit ve Bazlar birbirine ters gibi görünse de elektriği iletmek, turnusol kağıdına etki etmek, nötrleşme tepkimesine katılmak gibi ortak yönleri vardır.

BELİRTEÇ (İNDİKATÖR) MADDELER:

pH belirteçleri (İndikatörler), çözeltinin pH'sına bağlı olarak renk değiştiren, karmaşık yapıdaki organik bileşiklerdir. Asidik ve bazik özellik gösteren maddelerde farklı renk alır. Doğal olarak kullanılan belirteçler de vardır.

Belirteç	Asite uygulandığında aldığı renk	Baza uygulandığında aldığı renk
Turnusol Kağıdı	Kırmızı	Mavi
Metil Oranj	Kırmızı	Sarı
Fenolftalein	Renksiz	Pembe
Kırmızı Lahana Suyu	Kırmızı	Mavi

pH ölçeği;

pH ölçeği bir maddenin ne kadar asidik ya da bazik olduğunu belirten ölçektir. 14 birime ayrılmıştır. 0-7 arasındaki değerler asidik, 7 nötr ve 7-14 arası çıkan sonuçlar ise bazik olduğunu gösterir. Farklı bir deyişle çözeltide 0-7 arası H⁺ iyonları > OH^- iyonları, 7 de H⁺ iyonları = OH^- iyonları ve 7-14 arası da H⁺ iyonları < OH^- iyonları denilebilir.

Asit ve Bazların Zararlı Etkisinden Korunma Yolları:

• Mermer tezgahta limon kesmemeliyiz.
• Temizlik sırasında deterjanlı yüzeyleri bol su ile yıkamalıyız.
• Asit ve bazları kullanırken özellikle deterjanların cildimize temasını önlemek için mutlaka eldiven kullanmalıyız.
• Temizlik malzemelerini birbirine rastgele karıştırmamalıyız.
• Labaratuvarda asit ve bazlarla çalışırken mutlaka önlük, koruyucu gözlük ve eldiven kullanmalıyız.
• Herhangi bir kaza anında asit veya bazın temas ettiği bölgeyi bol su ile yıkamalıyız.
• Herhangi bir kaza anında en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurmalıyız.

Asit Yağmuru:

• Fosil yakıtların yanması sonucu CO₂, NO₂, SO₂ gazları açığa çıkar.
• Bu gazlar suda iyonlaşarak H₂CO₃, HNO₃, H₂SO₄ asitlerini oluşturarak yağmur suyunun asidik özellik oluşturmasına neden olur.
• Oluşan asit yağmuru ormanlara, antik yapılara, şehir yapılarına ve doğaya zarar verir.
• Topraktaki Ca⁺² Mg⁺² K⁺ gibi minerallerin çözünmesine neden olarak toprakların verimsizleşmesine neden olur.
• Araçların ve iş makinelerin yüzeyinin aşınmasına neden olur.
• Asit yağmurlarına daha çok hava kirliliği neden olur. Bu yüzden hava kirliliğinin olduğu yerlerde daha sık görülür.

1 Asit Baz Tatları ekşidir. Sulu Çözeltilerinde OH- iyonu verirler. pH değeri 7-14 arasındadır. Sulu çözeltileri elektrik akımını geçirir. Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler. 2 Asit Baz Tatları acıdır. Sulu Çözeltilerinde H+ iyonu verirler. pH değeri 1-7 arasındadır. Nötrleşme tepkimelerine katılırlar. Kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirirler.

AŞAĞIDA YER ALAN KAVRAMLARI, VERİLEN CÜMLELERDE BOŞ BIRAKILAN YERLERE UYGUN ŞEKİLDE YERLEŞTİRİNİZ.

Ekşi	Bazik	Kırmızı	Nötürleşme	Titrasyon	Acı	Limon	Mavi	Asidik

1

Asitlerin tatları , bazların ise 'dır.

2

Asitler turnusol kağıdını renge çevirirken, bazlar renge çevirirler.

3

Asit ve bazların birbiri ile girdiği tepkimelere tepkimeleri denir.

4

Bir çözeltinin içerisindeki OH- iyonu , H+ iyoni ise olduğunu gösterir.

5

Asit çözeltisi içerisine yavaş yavaş baz çözeltisi eklenmesine denir.

6

içerisinde bulunan asidin adına kimyada sitrik asit denilir.

AŞAĞIDA VERİLEN BİLGİLER DOĞRU İSE "D", YANLIŞ ISE "Y" SEÇENEĞİNİ SEÇİNİZ.

1 D Y Asit ve bazlar birbirleriyle tepkimeye girmezler. Yapısında H (Hidrojen) atomu bulunduran her madde asittir. Asitler mermer ve metaller ile tepkimeye girerler. Asitlerin pH değeri 0-7 arasında iken, bazların 7-14 arasındadır. Kuvvetli asitlerden olan hidroklorik asit, halk arasında tuz ruhu olarak bilinir. 2 D Y Kuvvetli asitler sağlam metal kaplarda muhafaza edilmelidir. Suda çözüldüğünde OH- iyonu veren maddelere baz adı verilir. Temizlik malzemeleri birbiri içine eklenirse daha etkili olurlar. Turnusol kağıdı, metil oranj, fenolftalein gibi maddelere ayıraç yada indikatör adı verilir. Asit yağmurlarına fosil yakıtların yanması sonucu CO2, NO2, SO2 gibi gazlar neden olur.

AŞAĞIDAKİ ÇOKTAN SEÇMELİ SORULARI CEVAPLAYINIZ.

1 Aşağıda asit asit ve baz oldukları bilinen iki çözelti bulunmaktadır.

	1. Kap X çözeltisi		2. Kap Y çözeltisi

Buna göre;

I. Çözeltilere mavi turnusol kağıdı batırmak

II. Çözeltilerin elektrik akımını iletip iletmediğine bakmak.

III. Çözeltilere fenolftalein damlatmak.

IV. Çözeltilere çinko parçaları atıp gözlemlemek

yapılanlardan hangileri asit çözeltisinin hangisi olduğunu bulmamızı sağlar?

	A) I, II ve III
	B) II, III ve IV
	C) I, III ve IV
	D) I, II ve IV

2

HCl çözeltisinin içerisine NaOH çözeltisi damla damla eklenmektedir. pH miktarları bilinmeyen çözeltilerin karıştırılması bir süre sonra durduruluyor.

Buolay sonucunda;

I. Karışımın son durumda pH değeri 8 olabilir.

II. Erlen içerisindeki pH değeri zamanla azalmıştır.

III. Son durumda çözeltiye batırılan kırmızı turnusol kağıdı maviye dönecektir.

yargılarından hangisine ulaşılamaz?

	A) Yalnız I
	B) I ve II
	C) I ve III
	D) I, II ve III

3 Aşağıda verilen yorumlardan doğru olanlara (D) yanlış olanlara (Y) seçeneği işaretlenmesi istenmektedir.

D	Y
●	○		Mermer tezgah üzerine dökülen limon suyu tezgahın aşınmasına ve renk değiştirmesine neden olabilir.
●	○		pH seviyesi 0 ila 2 arasında olan maddelere baz karıştırmak tehlikeli reaksiyonlara sebep olabilir.
●	○		Fosil yakıtların kullanımı asit yağmurlarına neden olabilir.
○	●		Sönmüş kireç çözeltisinin içerisine kırmızı turnusol kağıdı batırıldığında mavi renge dönecektir.

Yukarıdaki gibi etkinliği yapan bir öğrenci doğru işaretlemelerinden 10 puan alacağına göre toplamda kaç puan kazanır?

	A) 10
	B) 20
	C) 30
	D) 40

4 Bir kap içerisinde bulunan X çözeltisinin içerisine bir damlalık yardımıyla metil oranj damlatılıyor.

	Metil oranj X çözeltisi

Çözeltinin bu işlemden sonra kırmızı renge döndüğü gözlemlendiğine göre X çözeltisi hakkında;

I. Tadı ekşidir.

II. Mavi turnusol kağıdının rengini maviye çevirir.

III. Elektrik akımını iletir.

çıkarımlarından hangileri yapılabilir?

	A) Yalnız I
	B) Yalnız II
	C) I ve III
	D) I, II ve III

5 Ayıraçları incelemek amacıyla iki farklı bitki üzerinde deneme yapılıyor.

1. İşlem: Kırmızı lahana bir kap içerisinde kaynatılarak mor renk bir sıvı elde ediliyor.

2. İşlem: Bir miktar salatalık rendelenip sıkılarak yeşil renk bir sıvı elde ediliyor.

Bu iki işlemde elde edilen sıvılar ayrı ayrı bir miktar limon suyu ve bir miktar sönmüş kireç çözeltisine damlatılıyor.

	1. İşlemden elde edilen damlatılıyor.		2. İşlemden elde edilen damlatılıyor.

Renk değişimleri yukarıdaki gibi olduğuna göre;

1. Kırmızı lahana suyu doğal bir belirteçtir.
2. Salatalık belirteç olarak kullanmak için uygun değildir.
3. Asidik özellik gösteren maddelerde kırmızı lahana suyu kırmızı renk verir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

	A) Yalnız 1
	B) 1 ve 2
	C) 1 ve 3
	D) 1, 2 ve 3

6 Asit ve bazlarla alakalı olarak verilen aşağıdaki uygulama şekildeki gibi doldurulmuştur.

Asitler	Bazlar
●	○	Tatları ekşidir.
●	●	Nötürleşme tepkimesi verir.
●	○	Metalleri aşındırır.
○	●	Ele kayganlık hissi verir.
●	○	Turnusol kağıdını etkiler.
●	●	Sulu çözeltileri elektrik akımını geçirir.
○	●	Tatları acıdır.

Cevaplandırılan uygulama hakkında yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur?

	A) Bütün seçenekler doğru olarak işaretlenmiştir.
	B) Metalleri aşındırma özelliği ikisinin özelliği olarak işaretlenmelidir.
	C) Turnusol kağıdını her ikisinin de etkileyebileceği şekilde işaretlenmelidir.
	D) Nötrleşme tepkimesine sadece asitler olarak işaretlenmeliydi.

TEST

1 Aşağıda bazı ayıraçların asit ve bazlarda renk değişimlerini gösteren tablo verilmiştir.

Belirteç	Asitte	Bazda
Turnusol Kağıdı	Kırmızı	Mavi
Metil Oranj	Kırmızı	Sarı
Fenolftalein	Renksiz	Pembe
Kırmızı Lahana Suyu	Kırmızı	Mavi

1. uygulama: kırmızı turnusol kağıdı KOH çözeltisine, Mavi turnusol kağıdı H2SO4 çözeltisine batırılıyor.

2. uygulama: KOH çözeltisine fenolftalein ekleniyor.

3. uygulama: Portakal suyuna metil oranj damlatılıyor.

Yapılan işlemlerin sonuçları hakkında aşağıda yapılan gözlemlerin hangisi yanlıştır?

	A) 2. uygulamada çözelti pembe renk almıştır.
	B) Her 3 uygulamada da renk değişimi olur.
	C) 3. uygulamada renk değişimi gözlenmez
	D) 1. işlemde turnusol kağıtlarının renkleri değişmiştir.

2 Asit yağmurları ile ilgili;

I. Fosil yakıtların yanması sonucu oluşan CO₂, SO₂ ve NO₂ gibi hava kirliliğine sebep olan gazlar atmosfere verilir.

II. Asit yağmurlarına yanardağların atmosfere püskürttüğü kül ve dumanda etki eder.

III. Havadaki su buharı fosil yakıtların yanması sonucu açığa çıkan gazlar ile kimyasal tepkimeye girerek nitrik asit, sülfirik asit ve karbonik asitler meydana gelir.

verilen bilgilerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

	A) Yalnız I
	B) I ve II
	C) II ve III
	D) I, II ve III

3 Aşağıdaki tabloda K, L, M ve N maddelerinin pH değerleri verilmiştir.

MADDE	K	L	M	N
pH Değeri	1	7	8,3	13

Buna göre,

I. K maddesi mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirir.

II. L maddesi nötr yapıdadır.

III. M maddesi, N maddesine göre zayıf baz özelliği gösterir.

IV. K maddesi metal kapta saklanmalıdır.

ifadelerinden hangileri yanlıştır?

	A) Yalnız IV
	B) II ve IV
	C) I ve III
	D) I, II ve III

4

	X sıvısı		Y sıvısı

Yukarıdaki resimlerde X ve Y sıvısına turnusol kâğıdı batırıldığında renk değişimleri gösterilmiştir.

Buna göre X ve Y sıvıları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

	A) X ve Y sıvılarının sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
	B) Y sıvısının pH değeri, 7–14 arasındadır.
	C) X sıvısı kuvvetli bir bazdır.
	D) Mutfak tezgahındaki mermere dökülen X sıvısı mermeri aşındırır.

5 Asitler metaller ile tepkimeye girerek metalin aşınmasına ve tepkime sonucu hidrojen gazı çıkışına neden olurlar.

45g H2SO4 I.

15g Alüminyum II.

55 g III.

Yukarıda 45g H2SO4 ve 15g Alüminyum karıştırılarak tepkimeyi tamamlaması bekleniyor. Tepkimenin tamamı tamamlandığında III. kap ölçülüyor ve karışımın 55g olduğu gözleniyor.

Yapılan bu deneyde aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz?

	A) Asit ve metaller kimyasal olarak tepkime gerçekleştirirler.
	B) Tepkime sırasın 5g hidrojen havaya karışmıştır.
	C) Tepkime sonucu oluşan yeni maddenin pH değeri 7'den büyüktür.
	D) Alüminyum yerine çinko kullanılmış olsa aynı sonuçlar gözlenebilirdi.

6

	X
	Y

Yukarıdaki saf su bulunan kaplara şekildeki gibi X, Y maddeleri eklenince pH grafiği şekildeki gibi olmaktadır.

Buna göre aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır?

	A) Saf suya eklenen X maddesi asit olabilir, çünkü pH miktarı azalmıştır.
	B) X maddesi NH3, Y maddesi ise CH3COOH olabilir.
	C) Saf suya eklenen Y maddesi baz olabilir, çünkü pH miktarı artmıştır.
	D) X maddesi eklendikten sonra mavi turnusol kağıdına etki eder: Y maddesi eklendikten sonra kırmızı turnusol kağıdına etki eder.