MADDE VE ISI ÖDEVPEDİA

HAFTALIK OLARAK OKUL PLANINA GÖRE O HAFTA İŞLENEN KONULAR İLE ALAKALI OLARAK HAZIRLANAN ÖDEVPEDİA'YA HER ÇARŞAMBA YENİ BİR SAYFA EKLENMEKTEDİR. SİTEDE VAR OLAN BÜTÜN ÇALIŞMALAR OKUL BİLGİLERİNİ PEKİŞTİRME AMAÇLIDIR. BU NEDENLE ÖNCELİK OKUL DERSLERİ VE ÖDEVLERİ OLMALIDIR!

MADDENİN TANECİKLİ YAPISI

Çevremizdeki varlıkların çoğu maddedir. Gözümüzün göremeyeceği kadar küçük maddeler de vardır. Işık, ses, elektrik gibi enerji türleri madde sayılmaz. Bir varlığın madde olabilmesi için 2 özelliğinin bulunması gerekir;

1. Kütle: Madde miktarı olarak tanımlanır. Kütle teraziyle ölçülür. Maddelerin az ya da çok kütlesi olması gerekir. Örneğin mikropların kütlesi çok çok küçüktür. Bildiğimiz teraziyle kütlesini ölçemeyiz ama az da olsa kütlesi vardır. Bu da mikropların da madde olduğunu gösterir.
2. Hacim: Maddenin kapladığı alandır. Yani maddenin boyutlarının olmasıdır. Çok ya da az. Bir hacmi varsa maddedir. Balonun içindeki hava hacmi sayesinde balonu şişirir. Hacim litre veya metreküp gibi birimlerle belirtilir.

Madde örnekleri (neler maddedir): Kağıt, hava, tüp gazı, su, yağmur, bulut, kalem, canlılar, hücre, saç, diş, toprak, güneş, gezegenler, otomobil, tablet, yiyecekler vb.

Madde olmayanlara örnekler: Işık, ses, elektrik, ısı, sıcaklık.

Maddelerin ortak özelliklerinden biri de taneciklerden oluşmasıdır. Gözümüzle göremesek de tüm maddeleri oluşturan tanecikler bulunur. Bu tanecikler o kadar küçüktür ki okullarda kullandığımız ışık mikroskobuyla bile görülemezler. Atomlar o kadar küçüktür ki bir toplu iğne başında 4 trilyon atom bulunabilir. Maddeyi oluşturan tanecikler arasında boşluklar vardır. Boşluk miktarı maddenin hangi halde olduğunu belirler. Boşluk yoksa katı, boşluk çok azsa sıvı, boşluk çok fazlaysa gaz haldedir.

	kırağılaşma
Katı	Erime Donma	Sıvı	buharlaşma yoğuşma	Gaz
	süblimleşme

Katı: Katıların tanecikleri düzenlidir. Tanecikler arasında boşluk yok denecek kadar azdır. Katılar sıkıştırılamaz. Belirli bir şekilleri vardır. Kuvvet uygulanmadığı müddetçe katıların şekli sabit kalır. Katı tanecikleri titreşim hareketi yapar.

Sıvı: Sıvı tanecikleri arasındaki boşluk katılara göre biraz fazla olsa da çok azdır. Bu nedenle sıvılar da sıkıştırılamaz. Sıvıların belirli şekilleri yoktur. Bulundukları kabın şeklini alırlar. Sıvıların sabit hacimleri vardır. Sıvı tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketi yapar.

öteleme ve dönme hareketi sıvıların akışkan olmasını sağlar.

Gaz: Gaz tanecikleri arasındaki boşluk çok fazladır. Bu nedenle gazalar sıkıştırılabilir. Gazlar bulundukları kabın şeklini (eğer kapalı bir kapsa) alır. Gazların belirli bir şekli ve sabit hacmi yoktur.

Gaz tanecikleri de sıvılar gibi titreşim, öteleme ve dönme hareketi yapar.

Maddenin Hal Değişimi:

Madde ısı alırsa: Sıcaklığı artar, hareketliliği artar, taneciklerinin düzensizliği artar, tanecikleri birbirlerinden uzaklaşır.

Madde ısı verirse: Sıcaklığı azalır, hareketi azalır, taneciklerinin düzenliliği artar, tanecikleri birbirlerine yaklaşır.

1 Aşağıdaki özelliklerin madde hallerinin hangilerine ait olduğunu seçerek gösteriniz. Katı Sıvı Gaz Akışkanlık özelliğe sahiptirler. Sıkıştırılabilme özelliğe sahiptirler. Oluşturan tanecikleri titreşim hareketi yaparlar. Oluşturan tanecikleri dönme hareketi yaparlar. Oluşturan tanecikleri öteleme hareketi yaparlar. Tanecikleri en düzensiz olan haldir. Tanecikleri en düzenli olan haldir. Bulundukları kabın şeklini alırlar. 2 Aşağıdaki maddenin hal değişimini gösteren şemayı uygun şekilde doldurunuz. Mavi Yeşil Sarı Mor Turuncu Kırmızı

AŞAĞIDA YER ALAN KAVRAMLARI, VERİLEN CÜMLELERDE BOŞ BIRAKILAN YERLERE UYGUN ŞEKİLDE YERLEŞTİRİNİZ.

Dönme	Sıvılar	Azalır	Öteleme	Titreşim	Artar	Gazlar	Titreşim	Katı

1

ve akışkan özelliğe sahiptirler.

2

Tanecikleri en düzenli olan maddeler maddelerdir.

3

Isı alan maddelerin hareketi artar.

4

Katı halden gaz haline doğru gidildikçe tanecikler arası mesafe , gaz halden katı haline doğru gidildikçe tanecikler arası mesafe

5

Katı maddeler sadece hareketi yaparken, gaz ve sıvılar aynı zamanda ve hareketi de yaparlar

AŞAĞIDA VERİLEN BİLGİLER DOĞRU İSE "D", YANLIŞ ISE "Y" SEÇENEĞİNİ SEÇİNİZ.

1 D Y Bütün maddeler taneciklerden oluşmaktadır. Sıvılar gazlardan daha fazla sıkıştırılırlar. Katıların içinde bulunan tanecikler hareketsizdirler. Gazların ve sıvıların tanecikleri sadece öteleme ve dönme hareketi yapar. Bütün madde hallerinde titreşim hareketi gözlenmektedir. 2 D Y Farklı maddeler farklı taneciklerden meydana gelirler. Sıvı halden katı hale geçen bir maddenin tanecik hareketi artar. Gümüş bir kolyeyi oluşturan tanecikleri öteleme hareketi yapar. Katı maddelerde tanecikler arası boşluk azdır. Gaz maddelerin tanecikleri birbirinden bağımsız olarak hareket edebilir.

AŞAĞIDAKİ ÇOKTAN SEÇMELİ SORULARI CEVAPLAYINIZ.

1 Aşağıdaki bir bardak gazozun içinden çıkan gazın kabarcıkları olmasına rağmen bardak seviyesinde bir eksiklik olmadığı görülmektedir.

Bu durum,

I. Gaz tanecikleri gazozu oluşturan taneciklerin arasındaki boşluklara girmiştir.

II. Gazı oluşturan tanecikler arasında boşluklar çok fazladır.

III. Gazozu oluşturan tanecikler arasında boşluk vardır.

IV. Gaz, gözle görülemeyecek kadar küçük taneciklerden oluşmuştur.

ifadelerinden hangileri ile açıklanamaz?

	A) Yalnız II
	B) I ve III
	C) II ve IV
	D) I, II ve IV

2 P, R ve S bir maddenin katı, sıvı ve gaz hâllerini göstermektedir.

• P hâlinde tanecikler öteleme hareketi yapabiliyor.
• R taneciklerinin arasında çok fazla boşluk bulunduğu için kolaylıkla sıkıştırılabilir.

Buna göre P, R ve S hâlleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

	P		R		S

	A) Katı Sıvı Gaz
	B) Sıvı Katı Gaz
	C) Gaz Katı Sıvı
	D) Sıvı Gaz Katı

3 Fen bilimleri öğretmeni maddenin fiziksel hâlleri ile ilgili mini test hazırlamıştır.

	Katı	Sıvı	Gaz
Titreşim, dönme ve öteleme hareketleri yaparlar.
Tanecikler arası boşluk fazladır. Sıkıştırılabilirler.
Belirli hacimleri vardır.
Akma özelliğine sahip değildir.
Kabın doldurduğu kısmının şeklini alır.

Mini testin tamamını doğru dolduran Tayfun tabloya kaç tane “” işareti koymuştur?

	A) 5
	B) 6
	C) 4
	D) 8

4 Maddelerin tanecikli yapısı ile ilgili aşağıda söylenen ifadelerden hangisi yanlıştır?

	A) Gaz hâlinde olan maddelerde tanecikler bağımsız hareket eder.
	B) Katı maddelerin tanecikleri arasında boşluk çok azdır.
	C) Katı hâli, maddenin en düzensiz hâlidir.
	D) Sıvı maddenin tanecikleri hem öteleme hem de titreşim hareketi yapar.

5 Maddenin katı, sıvı ve gaz hâline ait tanecik modeli yukarıda verilmiştir.

Katı	1 3	Sıvı	2 4	Gaz

Buna göre 1, 2, 3 ve 4 numaralı olaylar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

	A) 1 olayı gerçekleştiğinde tanecik hızı artar.
	B) 1 ve 2 olaylarında madde taneciklerinin hareketliliği artar.
	C) 3 olayında madde dışarıya ısı verir.
	D) 4 olayı gerçekleştiğinde madde tanecikleri arasındaki boşluk artar.

6 Katı halde olduğu bilenen bir madde için;

I. Tanecikleri titreşim ve öteleme hareketi yapar.

II. Tanecikleri arası uzaklık sıvılarda daha azdır.

III. Tanecikleri sıvılardan hızlı hareket eder.

IV. Tanecikleri gazlardan yavaş hareket eder.

yorumlarından hangisi ya da hangileri doğrudur?

	A) I, II, III ve IV
	B) II,III ve IV
	C) II, III ve IV
	D) II ve IV

TEST

1 Aşağıda maddenin tanecikli yapısı ile ilgili cümleler boşluklar bırakılarak yazılmıştır.

• Bütün maddeler oluşur.
• Madde taneciklerinin en düzenli hâli, hâlidir.
• Sıvı ve gaz maddelerin tanecikleri titreşim, dönme ve hareketi yapar.
• Gaz maddelerin tanecikleri arasındaki boşlukları çok fazla olduğundan özelliği vardır.

Cümlelerdeki boşluklara aşağıda verilen kelimelerden hangisi yazılamaz?

	A) sıvı
	B) taneciklerden
	C) sıkıştırılabilme
	D) öteleme

2 Bir madde hal değiştirirken aşağıdaki durumlar gözleniyor.

1. Tanecikler daha yavaş hareket etmeye başlamıştır.
2. Tanecikler arasında mesafe azalmıştır.
3. Maddenin taneciğinin yaptığı hareket çeşidi azalmıştır.

Buna göre maddenin hal değişimi geçirdiği olay aşağıdakilerden hangisi olabilir?

	A) Yanan ocak üzerindeki çaydanlıkta buharlaşan su
	B) Sıvı haldeki demirin soğuk ortamda donmaya başlaması
	C) Limonata içine atılan buzun erimesi
	D) Buzdolabından çıkarılan soğuk şişenin dışında su damlacıklarının oluşması

3 Gaz hâlinde bulunan maddelerin tanecikleri ile ilgili,

I. Öteleme ve titreşim hareketi yaparlar.

II. Sıvılarınkinden yavaş, katılarınkinden hızlı hareket eder.

III. Birbirinden bağımsız hareket ederler.

verilen bilgilerin hangileri doğrudur?

	A) I ve III
	B) Yalnız I
	C) Yalnız III
	D) I, II ve III

4

		Madde katı halden sıvı haline geçerken tanecikleri öteleme hareketi yapmaya başlar.
		D				Y
Bütün maddeler titreşim hareketi yapar.						Sıvılar sıkıştırılamazken gazlar sıkıştırılabilirler.
D	Y					D			Y
1.Çıkış				2.Çıkış		3.Çıkış				4.Çıkış

Verilen bilgilerin doğru(D) yada yanlış(Y) olmasına göre ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşır?

	A) 1. çıkış
	B) 2. çıkış
	C) 3. çıkış
	D) 4. çıkış

5 Saf bir maddenin A, B ve C hallerine ait aşağıdaki bilgiler verilmektedir.

• A halinde maddeyi oluşturan tanecikler sadece titreşim hareketi gerçekleştirir.
• B halinde maddeyi oluşturan tanecikler titreşim, dönme ve öteleme hareketi gerçekleştirir.
• C halinde maddenin belirli bir şekli ve hacmi yoktur.

Bu bilgilere göre;

grafikleri hazırlayan Taylan hangi grafiği yanlış çizmiştir?

	A) Taneciklerin hareket hızı-Hal
	B) Tanecikler arası boşluk-Hal
	C) Taneciklerin düzensizliği-Hal
	D) Sıkıştırılma miktarı-Hal

6 Madde taneciklerinin hareket hızlarının ve aralarındaki mesafenin değişmesiyle hâl değişimi olabilir. Hal değişimleri günlük hayatta çok sık karşımıza çıkan bir olaydır.

1. Islak çamaşırların kuruması
2. Sıcak ekmeğe sürülen tereyağının erimesi
3. Atmosferdeki su buharının yağmura dönüşmesi
4. Elimize döktüğümüz kolonyanın kokusunu hissetmemiz.

Tanecik hareketindeki değişmeye göre günlük hayatta karşılaştığımız yukarıdaki olayları sınıflandırırsak hangi olaylar aynı sınıfta yer alır? (Dışarıdan ısı alma – Dışarıya ısı verme bakımından)

	A) 1, 2 ve 3
	B) 1, 2 ve 4
	C) 2, 3 ve 4
	D) 1, 3 ve 4