GÜNEŞ SİSTEMİ VE ÖTESİ

GÜNEŞ SİSTEMİ VE ÖTESİ

UZAY ARAŞTIRMALARI

Uzay araştırmaları, uzay teknolojisi kullanılarak uzayın keşfi ve incelenmesidir. Uzayın fiziksel keşfi hem insanlı uzay araçları ile hem de uzaktan yönetilen robot uzay gemileriyle yapılmaktadır.

20. yüzyılda geliştirilen roket ve mekikler sayesinde uzayın fiziksel olarak incelenmesi mümkün hale gelmiştir. Ülkelerin uzay araştırmaları yapmalarındaki ortak gerekçeleri: bilimsel araştırmalarda ilerleme kaydetmek, farklı ulusları birleştirmek, insanlığın gelecekte hayatta kalma mücadelesini garantiye almak ve diğer ülkelere karşı askeri ve stratejik üstünlük sağlamaktır.

Aya gönderilen ilk uzay mekiği mürettebatı

Uzay İstasyonu: Dünya yörüngesinde dolanır. Uzay çalışmalarının, deneylerin ve araştırmaların yapılabileceği, astronotlar için yaşam alanı sunan büyük uzay araçlarıdır.

Uzay Roketi: Ana hatlarıyla, yakıt, motor ve egzozdan oluşur. Bir defa kullanılır. Tekrar tekrar kullanılamaz. Uzaya uydu veya uzay aracı göndermek için kullanılır.

Uzay Mekiği: Dünya ile uzay araçları arasında ulaşımı sağlayan araçlardır. Tekrar tekrar kullanılabilir.

Uzay Sondası: Bir gök cismini incelemek için uzaya gönderilen, uzaktan kumanda edilebilen insansız uzay araçlarıdır. Fotoğraf, atmosfer analizi gibi elde ettiği bilgileri Dünya’ya yollar.

Uzay Teleskobu: Uzayda belli bir yörüngeye yerleştirilerek çok uzak mesafelerden görüntü alınmasını sağlayan araçlardır.

Yapay Uydu: İnsanlar tarafından üretilerek, Dünya’nın yörüngesine yerleştirilen, meteoroloji, haberleşme, askeri ve uzay araştırmaları için kullanılan uzay araçlarıdır.

Uzaya gönderilmiş Türk uyduları

	Aktif Uydularımız	Pasif Uydularımız
Haberleşme	Türksat 3A Türksat 4A Türksat 4B Türksat 5A	Türksat 1 Türksat 1C Türksat 2A
Gözlem	Rasat Göktürk 1 Göktürk 2	Bilsat

Uzay Kirliliği(Uzay Enkazı):

Sputnik 1 uydusunun fırlatılışı, Uzay Çağı'nın başlangıcı

Sputnik 1 'den sinyal sesleri

Uzayda yer alan, artık hiçbir işlevi olmayan insan yapımı cisimlerin tamamına denir. Ömrünü tamamlamış uydular, yakıt tankları, uzay boşluğuna dağılmış cisimler, astronotlardan geriye kalan atık maddeler uzay kirliliğine neden olur. Herhangi bir yararlı amaca hizmet etmeyen Dünya'nın çevresindeki yörüngede bulunan nesneler topluluğudur. Bunun ilk örneği insanların uzaya ilk adımı olan Sputnik I'dir.4 ekim 1957' de Sputnik I yörüngeye oturtuldu ve 3 aydan fazla kalmasına rağmen Sputnik I sadece 3 hafta çalıştı ve 2 aydan fazla dünyanın etrafında dolaştı. Buda onu ilk uzay enkazı yapmış oldu.

Teknoloji ve Uzay Araştırmaları:

Uzay çalışmaları sonucu geliştirilen pek çok teknoloji bugün günlük hayatta sıkça kullanılmaktadır. İlk başlarda NASA tarafından kullanılan cırt cırt bantlar zamanla ayakkabıdan montlarımıza kadar her alanda kullanılmaya başlanması ileri düzey uzay araştırmalarının ne kadar önemli olduğunu gösteren basit bir örnektir.

Örnekler çok fazla olmasına rağmen bir kaçı aşağıdaki gibidir:

• Kalp kaslarını koşullandırma makinesi.
• Yapay kalp pompası
• Hafızalı sünger.
• Çizilmeyen mercekler.
• Ateşe dayanıklı boya.
• Uzay battaniyesi.
• Akıllı giysi.
• Kızılötesi termometresi.

• Teflon tava

• Diş Teli
• MR Cihazı
• Cep telefonu
• Tükenmez kalem
• Alüminyum folyo
• Güneş paneli
• İtfaiyeci kıyafeti

Teleskop:

Teleskop, uzaydan gelen her türlü radyasyonu alıp görüntüleyen astronomların kullandığı, bir rasathane cihazıdır. 1608 yılında Hans Lippershey (Hollandalı gözlük üreticisi) tarafından icat edilmiş, 1609 yılında Galileo Galilei tarafından ilk defa, gökyüzü gözlemleri yapmakta kullanılmıştır. Teleskop denilince öncelikle, mercek ve aynalardan oluşan silindirik bir aracın aklımıza gelmesi gerekir. Fakat ultraviyole ışınlar, kızılötesi ışınlar, röntgen ışınları, radyo dalgaları gibi her türlü elektromanyetik yayınlar kainat hakkında bilgi toplamak için çok lüzumlu delillerdir. Bunları gözlemleyen teleskop çeşitleri de bulunmaktır. Bunlar; optik teleskoplar, radyo teleskopları, kızılötesi ışını teleskopları, x-ışını teleskopları, gama ışını teleskoplarıdır.

Rasathane(Gözlemevi): İçinde büyük teleskopların yer aldığı, gök bilimcilerin gökyüzü ile ilgili gözlem ve araştırma yaptıkları yapılara denir.

Gözlem evlerinin bulunması gereken yerlerde ; hava ve ışık kirliliğinin az olması, bulutlu gece sayısının az olması, deprem kuşaklarından uzak olması, ulaşımının kolay olması gerekmektedir. Ülkemizin en büyük gözlemevi TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi Antalya’da Toros Dağları’nda kurulmuştur.

GÖK CİSİMLERİ

Dünya atmosferi dışında kalan ve her şeyi içine alan sonsuz boşluğa uzay denir. Uzay boşluğunda yer alan, tüm doğal cisimlere(gezegen, yıldız, asteroit, galaksi gibi…) gök cismi denir. Dünya ile birlikte her şeyi içine alan sonsuz boşluğa ise evren denir.

Güneş sistemi	Güneş dışı			Gözlemlenebilir evren
	Basit cisimler	Birleşik cisimler	Yayılmış cisimler
Güneş Sistemi Dev gezegen Gaz devi Buz devi Meteoroid Meteor Uydular Küçük gezegenler Gezegenler Küçük Güneş Sistemi Cismi Kuyruklu yıldızlar Gezegenimsi Güneş Gezegenler Merkür Venüs Dünya Mars Jüpiter Satürn Uranüs Neptün Cüce gezegenler Plüton Eris Ceres Makemake Haumea	Ötegezegenler Kahverengi cüceler Yıldızlar Yoğun yıldızlar Kara delik Nötron yıldızı	Sistemler Gezegen Yıldız Yıldız grupları Yıldız kümesi Takımyıldız Yıldız deseni Gökadalar	Diskler ve ortam Gezegenler arası Toz bulutu Ortam Manyetik alan Yıldız diski Toplanma Çöküntü Yıldızlararası Gökadalar arası Bulutsular	Bugün bilinen önemli astronomik cisimleriyle gözlemlenebilir evrenin logaritmik temsili. Gök cisimleri Dünya'ya yakınlıklarına göre aşağıdan yukarıya doğru sıralanmıştır.

Bulutsu(Nebula)

Sıcak gaz ve toz bulutlarından oluşan, yıldızlar arası boşluklarda yer alan ve sıkışarak yıldızların oluşmasını sağlayan gök cisimlerine bulutsu denir. Büyük yıldızlar içten gelen basınç ve yüksek (100.000.000 °C) sıcaklığın etkisiyle uzay boşluğuna gaz salarlar. Bu gaz salınımı nebulayı oluşturur. Parlak ve karanlık bulutsu örnekleri vardır. Atbaşı Bulutsusu(karanlık), Orion Bulutsusu(parlak), Tarantula Bulutsusu( parlak) gibi…

Yıldızlar

Isı ve ışık kaynağı olan küresel şekle sahip doğal gök cisimlerine yıldız denir. Yıldız, ağırlıklı olarak hidrojen ve helyumdan oluşan plazma küreleridir. Tekli ve takım halinde bulunabilir. Bir aradaymış gibi görünen yıldız gruplarına takım yıldızı denir. Dünya'dan çıplak gözle görülebilen yaklaşık 6 bin dolayında yıldız vardır ve Dünya'ya en yakın yıldız, aynı zamanda Dünya üzerindeki yaşamın kaynağı da olan Güneş'tir. Takım yıldızları görüntüleri nedeniyle bitki, hayvan ve nesnelere benzetilerek isimlendirilmiştir. Büyükayı, Küçükayı, Boğa, Kartal, Başak ve Kuzey Tacı gibi…

Oluşumu:

• Yıldızlar bulutsuların sıkışmasıyla oluşur.
• Bulutların yaşam süresi, parlaklığı, büyüklüğü ve ilk kütlesine bağlıdır. Yani yıldız, küçük kütleli bir yıldızda olabilir, büyük kütleli bir yıldızda olabilir.
• Büyük kütleli bir yıldız ise yaşamı Süpernova patlamasıyla sona erer. Yaşamını ya Kara Delik ya da Nötron Yıldızı olarak devam ettirir.
• Küçük kütleli bir yıldız ise dış katman zamanla uzaya saçılır. Geriye yıldızın merkezindeki karbon ve metal yığını kalır. Buna beyaz cüce denir.

Galaksiler(Gök ada)

Milyonlarca yıldız, gezegen, doğal uydu, kara delik ve bulutsulardan oluşan sistemlere denir. Büyüklüğünü daha iyi anlamak için;

Samanyolu Galaksisi ⇒ Avcı Kolu ⇒ Güneş Sistemi ⇒ Dünya örneği verilebilir Çeşitleri;

• Eliptik galaksiler
• Sarmal galaksiler
• Diğer biçimler
• Cüce galaksiler'dir.