HÜCRE BÖLÜNMESİ
HÜCRE BÖLÜNMESİ
Hücre bölünmesi, tek hücreli canlıların çoğalması, çok hücreli canlıların büyümesi, erkek ve dişi eşey hücrelerinin meydana gelmesi için gerekli biyolojik olaydır. Belirli bir büyüklüğe ulaşan hücrelerden, yeni hücreler oluşmasına hücre bölünmesi denir. Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülür. Hücreler, büyüme, gelişme, yaraların onarılması ve üreme hücrelerini oluşturmak için bölünür. Hücrelerde genel olarak mitoz ve mayoz bölünme olmak üzere iki çeşit bölünme vardır.
Mitoz Bölünme
Mitoz bölünme çok hücreli canlılarda büyüme, gelişme ve yaraların onarılması, tek hücreli canlılarda ise üremeyi sağlar. Mitoz bölünmede, önce çekirdek bölünmesi devamında ise sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. Mitoz bölünme birbirini takip eden evrelerden oluşur.
Mitoz Evreleri:
Mitoz bölünme başlamadan önce hazırlık evresi gerçekleşir. Hazırlık evresinde DNA kendini eşler, kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
- Mitoz bölünme başlamadan önce DNA kendini eşler ve kalıtsal madde miktarı iki katına çıkar. Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimeye başlar. Hayvan hücrelerinde sentrozomlar zıt kutuplara çekilmeye başlar ve iğ iplikleri oluşur.
- Kromozomlar hücrenin ortasında tek sıra hâlinde dizilir.
- Kardeş kromotitler birbirinden ayrılarak hücrenin karşılıklı kutuplarına çekilir. Her kromozom iki kromotitten oluşur ve bunlara kardeş kromotitler denir.
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik tekrar oluşur. İğ iplikleri kaybolur. Bu evrede çekirdek bölünmesi tamamlanır, sitoplazma bölünmesi başlar.
- Sitoplazma bölünmesi tamamlandığında kalıtsal özellikleri aynı olan iki yeni hücre meydana gelir. Mitoz bölünmede hücrelerin kromozom sayısı sabit kalır.
Mitoz Bölünmenin Özellikleri:
- Vücut hücrelerinde görülür.
- Bir hücreden iki hücre oluşur.
- Oluşan yavru hücreler ana hücre ile aynı kalıtsal özelliktedir.
- Kromozom sayısı değişmez.
- Mitoz bölünme eşeysiz üremenin temelidir.
- Bir hücre birden fazla mitoz bölünme geçirebilir.
- Mitoz bölünme çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve yaraların onarılmasını sağlar.
- Mitoz bölünme tek hücrelilerde üremeyi sağlar.
Olgunlaşmış alyuvar hücreleri, sinir hücreleri, üreme hücreleri çizgili kas hücreleri retina hücreleri mitoz bölünme geçirmez.
Mayoz Bölünme
Üreme hücrelerinin oluşmasını sağlayan bölünme çeşididir. Sperm ve yumurta hücreleri mayoz bölünme ile gerçekleşir. Üreme ana hücrelerinde kromozom sayısının yarıya inmesi olayı mayoz ile gerçekleşir. Sonuçta oluşan hücrelere üreme hücresi (gamet) denir. Mayoz bölünme I. ve II. mayoz bölünme şeklinde olup, bunların her biri aslında birbirini izleyen iki bölünmeden ibarettir.
- Mayoz bölünme başlamadan önce hazırlık evresi gerçekleşir. Hazırlık evresinde DNA kendini eşler, kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
- Kromozomlar yan yana gelerek birbiri üzerine kıvrılır ve parça değişimi gerçekleşir.
- Kromozomlar hücrenin ortasına dizilir.
- Kromozomlar zıt kutuplara çekilir.
- Böylece mayoz 1’in sonunda kromozom sayısı yarıya inmiş iki hücre oluşur.
- Mayoz 2, mitoz bölünme gibidir. Sadece DNA’nın kendini eşlemesi gerçekleşmez. Mayoz bölünmenin sonunda n kromozomlu ve genetik yapısı birbirinden farklı dört hücre oluşur.
Parça değişimi ve kromozom sayısının yarıya inmesi mayoz 1’de gerçekleşir.
Mayoz Bölünmenin Özellikleri:
- Üreme ana hücreleri mayoz bölünme geçirir ve sonuçta üreme hücreleri oluşur.Örneğin insanda sperm ana hücresi(2n=46) mayoz bölünme geçirir ve sperm hücresi(n=23) oluşur.
- Kromozom sayısı yarıya iner.
- Bir hücreden dört hücre oluşur.
- Parça değişimi ile kalıtsal çeşitliliği sağlar.
- Çok hücreli canlıların üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
- Mayoz bölünme sonucunda kromozom sayısının yarıya inmesi, tür içi kromozom sayısının nesiller boyu sabit kalmasını sağlar.
| Mitoz Bölünme | Mayoz Bölünme |
|---|---|
| Vücut hücrelerinde görülür. | Üreme ana hücrelerinde görülür. |
| Bir hücreden iki hücre oluşur. | Bir hücreden dört hücre oluşur. |
| Kalıtsal çeşitlilik görülmez. | Kalıtsal çeşitlilik görülür. |
| Kromozom sayısı sabit kalır. | Kromozom sayısı yarıya iner. |
