İKLİM VE HAVA HAREKETLERİ
İklim ve Hava Hareketleri
Hava Olayları
Hava katmanı, Dünya’yı dıştan saran ve atmosfer adı verilen tabakadır. Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişmeyen yaklaşık %78 azot gazı (N2) ve %21 oksijen gazı (O2) gibi gazların yanı sıra atmosferde yine her zaman bulunan fakat oranları değişen karbondioksit (CO2) ve su buharı gibi gazlar yaklaşık %1’lik oran içerisinde yer almaktadır.
Hava olayları; Güneş’ten gelen ısı enerjisine bağlı olarak oluşan basınç, rüzgâr, nem, yağış ve sıcaklık gibi değişkenlerdir.
Hava durumu; yaşam ve insan aktiviteleri üzerindeki etkisini de göz önüne almak koşuluyla atmosferin belirli bir anda, belirli bir bölgedeki hali. Hava durumu kavramı ile genellikle uzun dönemde gerçekleşen yani iklimsel değişimler değil, atmosferdeki kısa dönemde gerçekleşen değişimler kastedilir. Gökyüzünün görüş, bulutluluk, nem, yağış, sıcaklık ve rüzgâr durumu gibi çeşitli özelliklerini ifade eder.
Meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Bu dal ile uğraşan kişilere ise meteorolog denir. Yapılan çalışmalarda hava tahminleri hayatımızda önemli bir yer tutar. Hava tahminleri, hava olayları gerçekleşmeden kişilerin gerekli önlemleri almasına ve uygulamasına yardımcı olur.
Güneşin Dünya üzerindeki her noktayı aynı miktarda ısıtamaz. Bunun nedeni atmosferdeki değişiklikler ve güneş ışınlarının düşme açısıdır. Sıcaklığı artmakta olan bir bölgedeki havanın genleşerek oluşturduğu basınç artar ve bu bölgede yüksek basınç alanı oluşturur. Bunun tersi durumda ise alçak basınç alanı oluşacaktır. Hava daima yüksek basınç alanından --> alçak basınç alanına doğru hareket eder. Yatay yönlü yer değiştiren bu hava hareketlerine rüzgâr denir. Rüzgârlar, hızına ve çevreye etkilerine göre farklı isimler alır. Bu rüzgârlardan bazıları yel, meltem, fırtına, hortum ve kasırgadır. Rüzgârın hızını, kuvvetini ve hatta yönünü ölçmekte kullanılan aletlere anemometre denir. Türkçe karşılığı “yelölçer”dir.
| Alçak Basınç Alanı | Yüksek Basınç Alanı |
|---|---|
|
|
Atmosferin içerdiği su buharı miktarına nem adı verilir. Havanın nemini ölçmek için higrometre adı verilen araç kullanılır. Atmosferdeki nemi oluşturan bu su buharı, yoğunlaşarak yağmur, kar, dolu, çiy veya kırağı olarak tekrar yeryüzüne döner.
Yağmur; atmosferdeki su buharının yoğunlaşması sonucu oluşan yağışın, sıvı şekilde yeryüzüne düşmesine denir.
Kar; atmosferdeki su buharının, buz kristalleri şeklinde yoğunlaşması sonucu oluşan yağış şekline denir.
Dolu; ısınmalar sonucu yükselen hava içerisindeki su buharı, aşırı soğuma nedeniyle aniden yoğunlaşırması ve donarmasına denir.
Çiy; yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucu su damlacıkları oluşmasıdır.
Kırağı; yeryüzüne yakın su buharının sıcaklık donma noktasının altına düştüğünde sıvı hâle geçmeden direkt buz kristallerine dönüşmesi olayıdır.
İklim
Dünya’nın herhangi bir bölgesinde uzun yıllar boyunca gözlemlenen tüm hava olaylarının ortalama veri sonuçlarına iklim diyoruz. Hava durumundan farklı olarak iklim, bir yerin meteorolojik olaylarını uzun süreler içinde gözlemler. Kutup iklimi, ekvator iklimi, karasal iklim gibi bir çok çeşidi vardır. Bir bölgede yaşanan iklimi söyleyebilmek için o bölgenin 35-40 yıllık hava olaylarının incelenmesi gerekmektedir. Türkiye'de Akdeniz, Karadeniz ve Karasal iklim görülmektedir. Bir yerin iklimi o yerin enlemine, yükseltisine, yer şekillerine, kalıcı kar durumuna ve denizlere olan uzaklığına bağlıdır. İklimi inceleyen bilim dalına klimatoloji adı verilir. İklim bilimi ile uğraşan bilim insanına ise klimatolog (iklim bilimci) denir.
Karadeniz İklimi: Her mevsim yağış alabilen, yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkının az olduğu iklim türüdür. Doğal bitki örtüsü ormanlardır.
Karasal İklim: Ülkemizin büyük bir kesiminde etkili olan, kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise kurak geçen iklim türüdür. Yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkı fazladır. Doğal bitki örtüsü genellikle bozkırlardır.
Akdeniz İklimi: Kışları yağışlı ve ılık, yazları ise sıcak ve kuraktır. Doğal bitki örtüsü ise genellikle bodur ağaç ve çalılardan oluşan makilerdir.
İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar | |
| İKLİM | HAVA OLAYLARI |
|---|---|
| Oldukça geniş bir bölge içinde ve uzun yıllar değişmeyen ortalama hava koşullarıdır. Örneğin Ankara’nın iklimi, “Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuktur.” şeklinde tanımlanır. | Atmosfer içerisinde meydana gelen değişimlerdir. Belli bir bölgede kısa süre içerisinde (saatlik, günlük vb.) gerçekleşen hava olayları ise “hava durumu” olarak ifade edilir. Örneğin Ankara’da bir kış gününde, sabah hava açık ve güneşli iken akşama doğru kar yağışı görülebilir. |
| Günlük hava olaylarının 35-40 yıllık ortalama veri sonuçlarıdır. | Günün belirli saatlerinde yapılan gözlem sonuçlarının yorumlanmasıdır. |
| Kesin sonuçlardır. | Tahminî sonuçlardır. |
| İklim ile ilgilenen bilim dalı klimatolojidir. | Hava olayları ile ilgilenen bilim dalı meteorolojidir. |
| Klimatoloji alanında çalışma yapan bilim insanına klimatolog denir. | Meteoroloji bilimi ile uğraşan bilim insanına meteorolog denir. |
Küresel İklim Değişikliği
Atmosferde birikerek Güneş ışınlarının yeryüzünden uzaya yayılmasını engelleyen gazlara sera gazları adı verilir. Bu gazlar, yeryüzünden yansıyan Güneş ışınlarını tutarak tıpkı seralarda olduğu gibi Dünya’nın sıcaklığının korunmasına sebep olmaktadır. Sera gazlarının yapmış olduğu bu etki de sera etkisi olarak tanımlanmaktadır. Sera gazlarından olan metan (CH4) ve karbondioksit (CO2), güneş ışığı enerjisini en fazla tutan gazlardır. Sera gazlarının, Dünya’yı giderek daha sıcak veya daha soğuk hâle getirme etkisi vardır.
Bilim insanları, Dünya genelinde yaşanan bu küresel ısınmanın beraberinde getireceği iklim değişikliklerini de küresel iklim değişikliği olarak adlandırmaktadır.
İklim değişikliği ve küresel ısınma ile daha ayrıntılı bilgi edinmek için Dünya Doğayı Koruma Vakfı sitesinden bakabilirsiniz.
İklim değişikliğini önlemek için;
- Yenilenemez enerji kaynakları yerine (Fosil yakıtlar, nükleer enerji), yenilenebilir enerji kaynakları ( rüzgar, güneş, hidroenerji ..) kullanılmalıdır.
- Enerji tasarrufu yapılmalıdır.
- Doğal kaynakların kullanımı önlemek için geri dönüşüm kullanmak.
- Binalarda ısı yalıtımları kullanmak.
- Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır.
- En önemli korunma yöntemi toplumun bilinçlenmesidir.
