DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER

DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER

Merkezi Sinir Sistemi Beyin ve Omurilikten Oluşur. Beyin

Sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşur. Kafatasının içindedir. Çok sayıda sinir hücresinden oluşmuştur. Beyincik ve omurilik soğanı beyne bağlıdır.

Beyin Hangi Görevleri Yapar?

• Düşünme ve hafıza merkezidir.
• Duyu organlarını yönetir. Onlardan gelen bilgileri yorumlar. Beyinde duyu organlarının merkezleri vardır. Buralarda işitme, koku alma, tat alma, görme, dokunma duyuları oluşturulur.
• Acıkma, susama, uyuma dengesini sağlar.
• Vücut sıcaklığını ve tansiyonu dengeler.
• Bilinçli yaptığımız hareketlerin tamamını yönetir. (yazı yazma, okuma, koşma, zıplama, konuma vb.)

Beyincik

Beynin arka alt kısmında yer alır. Yaklaşık 150 gram kütlelidir.

• Vücudun dengesini ve dik durmasını sağlar.
• İskelet kaslarının uyumlu hareket etmesini sağlar.

Omurilik Soğanı

Beyinle omurilik arasında yer alır. Beynin alt kısmından boyna doğru uzanır.

• Sistemleri yönetir. (sindirim, boşaltım vb)
• İç organları yönetir.
• Boyun bölgesinde gerçekleşen yutma,hapşırma, hıçkırık, öksürme, kusma çiğneme gibi refleksleri yönetir.
• İdrar yapma refleksini yönetir.

Omurilik

Kafatasının altından belde kuyruk sokumuna kadar uzanan omurların içinde yer alır. 40 – 45 cm uzunluğundadır.

• Beyinle organlar arasında bilgi iletimini sağlar.
• Refleksleri yönetir.

Refleks Nedir?

Dışarıdan gelen uyarılara vücudumuzun verdiği ani tepkilere refleks denir. Reflekslere örnekler:

• Işıkta göz bebeğinin küçülmesi, karanlıkta büyümesi.
• Diz kapağına yumuşakça vurulduğunda ayağın istemsizce kalkması.
• Şiddetli ve ani sesten birden ürkmemiz.
• Sıcak bir cisme dokunduğumuzda elimizi hızlıca çekmemiz.
• Limon görünce ağzımızın sulanması vb.
• (Ek Bilgi: Refleks animasyonu)

Çevresel Sinir Sistemi

Vücudumuzun tamamı sinir hücreleriyle sarılmıştır. Bu sinir hücreleri çevresel sinir sistemini oluşturur. Bu sayede merkezi sinir sisteminin tüm organ ve dokulara mesaj iletmesi sağlanmış olur. Çevresel sinir sistemi tüm dünyayı saran İnternet ağları gibi düşünülebilir.

Örneğin midede gerçekleşen bir olayı beyine ulaştırmak için bu sinir ağlarına ihtiyaç vardır. Yine beyinin organlara mesajını iletmesi bu sinir ağları sayesinde gerçekleşir.

Çevresel sinir istemi sinir hücrelerinden oluşur. Sinir hücrelerine nöron denir.

İç Salgı Bezleri

Denetleyici düzenleyici sistemlerin bir bölümü de iç salgı bezleridir. Aşağıdaki görselde bu sistemin hangi bölümlere ayrıldığını daha iyi görebiliriz.

İç salgı bezleri hormon adı verilen özel sıvılar salgılarlar. Hormonlar sinir sistemiyle beraber vücudun denetlenip düzenlenmesini sağlar.

Hormonların Özellikleri

• Kan yoluyla taşınır
• İç salgı bezlerinde üretilir.
• Etkileri geç görülür ama uzun süre devam eder.

Vücudumuzdaki bazı bezler ve salgıladıkları hormonlar şunlardır.

Hipofiz Bezi

Büyüme hormonu salgılar. Çok salgılanırsa devlik, az salgılanırsa cücelik hastalığı olur. İç salgı bezlerinin çalışmasını düzenler.

Tiroit Bezi

Tiroksin hormonu salgılar. Vücut metabolizmasını (canlılık olaylarını) düzenler. Çalışmasında iyot minerali etkilidir. İyot eksikliğinde guatr hastalı oluşur. Tansiyon, kolesterol, nabız, vücut kütlesi gibi pek çok olayı düzenler. Zekanın gelişiminde etkilidir.

Böbrek Üstü Bezi

Adrenalin hormonu salgılar. Korku, heyecan, öfke, korku gibi anlarda vücut metabolizmasını hızlandırır. Adrenalin salgılandığında göz bebekleri büyür, kan basıncı ve nabız artar, solunum hızlanır.

Pankreas

Kan şekerini ayarlayan hormonları salgılar. İnsülin hormonu kan şekerini düşürücü etki yapar. Glukagon hormonu ise kan şekerini yükseltmeye yarar. Kan şekeri yükseldiğinde insülin salgılanır ve kandaki şeker karaciğer ve dokulara depolanır. Acıktığımızda kandaki şeker oranı düşer. Vücudumuz şeker ihtiyacını depoladığı şekerleri kullanarak karşılar. Bu da glukagon hormonu salgılanması sayesinde gerçekleşir.

Eşeysel Bezler

Dişilerde ve erkeklerde farklı eşeysel bezler vardır. Bu bezlerin ürettiği hormonlar cinsiyete bağlı özelliklerin gelişmesini ve üreme hücrelerinin üretilmesini sağlar. Özellikle ergenlik döneminde dişiye ve erkeğe ait özellikler eşeysel hormonlar sayesinde oluşur.

Erkeklerde erkeklik hormonu; Sperm üretimi, seste kalınlaşma, sesin kalınlaşması, kasların gelişimi gibi özelliklerin gelişmesini sağlar.

Dişilerde bulunan dişilik hormonu; Yumurta üretimi, göğüslerin büyümesi, kalçaların gelişmesi gibi dişilik özelliklerinin oluşmasını sağlar.

Ergenliğe Geçiş

İnsanda ergenlik bedensel ve zihinsel değişimlerin yaşandığı, üreme yeteneğinin kazanıldığı bir süreçtir. Yaklaşık olarak 12 – 21 yaşlar arasını kapsar.

Ergenlik döneminde görülen değişiklikler:

Bedensel değişiklikler: Kızlarda ve erkeklerde ergenlik dönemiyle beraber bazı fiziksel değişimler yaşanır. Bunlardan bazıları geçici, bazıları ise kalıcı olan değişiklerdir

Kızlarda: Dişi üreme organlarının olgunlaşması. Yumurta oluşması. Adet görme. Göğüslerin belirginleşmesi.

Kızlarda üreme organının gelişmesiyle yumurta üretimi başlar. Bu her ay tekrarlanır. Üretilen yumurtaların ömürleri dolunca zararsız bir kanamayla beraber dışarı atılır. Buna adet görme veya regl denir.

Erkeklerde: Erkek üreme organlarının olgunlaşması. Sperm oluşması. Ses kalınlaşması. Sakal bıyık çıkması.

Ortak: Boyda uzama. Kilo artışı. Koltuk altı ve cinsel organ çevresinde kullanma. Derinin yağlanması. Sivilce çıkması. Terlemede artış. Kaslarda gelişme.

Ruhsal değişiklikler: Ergenlik döneminde zihinsel yani duygusal değişimler de yaşanır. Kızlarda ve erkeklerde görülen ruhsal değişikler aynıdır.

Kimlik Arayışı: Toplumdaki rolünü belirlemek ister. Hayatı sorgular. Çevreyi sorgular.

Bağımsızlık İsteği: Ergenlik yetişkinliğe başlangıç olduğu için ergen bireyler bağımsız olmak ister. Kendi başına kalmak ister. Bağımsız kararlar vermek ister.

Duygusal Değişiklik: Duyguları değişkendir. Neşeliyken birden üzülebilir, öfkelenebilir. Ortada hiç bir sebep yokken canı sıkılabilir. Aşırı öfkelenme ve hayal kurma da ergenlikte görülür. Üreme organlarındaki değişikliklerle beraber cinsel konulara merak duymaya başlar. Bu esnada utangaçlık da ergen bireylerde görülür.

İletişim Kurma: Dikkat çekmek ister. Bir arkadaş grubuna katılmak ister. Utangaçlık nedeniyle iletişim güçlüğü çekebilir.

Zihinsel Değişim: Soyut kavramları algılar. Aşk soyut bir kavramdır. Kararsızlık çeker. Fikirleri sıkça değişir. Dikkat dağınıklığı yaşanır. Okuma ve anlamada hızlanma.

Ergenlikteki Tehlikeler

Ergen bireyler vücut ve zihinlerindeki hızlı değişime ayak uydurmakta zorlanırlar. Özellikle bir arkadaş grubuna kabul edilme isteği çok fazladır. Bu zamanlarda kötü alışkanlıklara sahip arkadaş gruplarına kabul edilmek için aynı davranışı göstermeye çalışabilir. Örneğin çok dikkate alınmayan bir çocuk sigara içerek ne kadar cesur olduğunu göstermeye çalışabilir.

Bu durumda ebeveynler çocuğun kendisi ispatlayabileceği başka alanlar da olduğunu ona anlatabilmelidir. Spor faaliyetleri, resim, müzik veya tiyatro etkinlikleri ergenin kendisini kanıtlayabilmesi için en uygun çalışmalardır.

Ergenlik ve Sağlık

• Yaşadığımız sorunları anne, baba ve rehber öğretmenimizle paylaşabiliriz.
• Vücut temizliğine dikkat etmeliyiz.
• Düzenli ve dengeli beslenmeliyiz.
• Alkol, sigara, uyuşturucu gibi maddelerden uzak durmalıyız.
• Düzenli spor yapmalıyız
• Çeşitli sosyal etkinliklere katılmalı, hobi edinmeliyiz.
• Arkadaş seçimine dikkat etmeli, kötü alışkanlıkları olan kişilerle arkadaşlık kurmamalıyız.
• Bedenimizdeki farklılaşmalardan utanmamalıyız. Bu değişimlerin sağlıklı olduğumuzun bir göstergesi olduğunu unutmamalıyız.