MEVSİMLER VE OLUŞUMLARI
Dünya'nın Şekli ve Hareketleri
Dünya'nın düzgün bir geometrisi yoktur (Dağlar tepeler çukur oluşumlar vb. sebeplerle). Küre biçimdedir fakat Ekvator'daki yarıçapı kutuplardaki yarıçapından fazladır. Bu kutuplarından basık, ekvatordan şişik özel küresel geometrik şekil geoit (Latince, Eski Yunanca Geo "dünya") yani "Dünya şekli" diye adlandırılır.
Sürekli olarak hareket eden Dünya'nın iki çeşit hareketi vardır. Bu hareketlerden birisi kendi ekseni etrafında olur ve batıdan doğuya doğrudur. Bu dönmesini 23 saat, 56 dakikada (bir gün) tamamlar. Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki bu dönmesi ile birlikte olan ikinci hareketi Güneş etrafındadır. Güneş etrafında Dünya, elips şeklinde çok geniş bir yörünge üzerindeki hareketini de 365 gün, 5 saat, 48 dakikada yani bir yılda tamamlar. Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki ve Güneş etrafındaki bu iki hareketi, iki önemli olaya sebep verir. Kendi ekseni etrafında dönmesi ile gece ve gündüz, Güneş çevresinde 23 derece, 27 dakika eğiklikle dönmesi mevsimleri oluşturur ve mevsimlerin ardalanmasını sağlar.
- Dünya batıdan doğuya (saat yönü tersi) dönme hareketi yapar.
- Yeryüzü üzerinde, güneş ışınlarının yılda her birine bir kez dik açı ile geldiği en uzak noktalara dönence adı verilir. Ekvatorun altında ve üstünde olmak üzere iki adet dönence bulunur. Bu enlemlerden yeryüzünün kuzey yarım küre de olanına Yengeç Dönencesi, güney yarım küre de Oğlak Dönencesi adı verilir. Bu iki enlem arasındaki bölgeye tropikal kuşak denir.
Mevsimlerin Oluşumu
Dünya’nın Güneş’in etrafında yaptığı dolanma hareketi ve Dünya’nın dönme eksenindeki eğiklik mevsimlerin oluşmasının sebeplerindedir. Mevsimler Dünya'nın kendi dönüşünün, Güneş'in etrafında döndüğü yörünge ile aynı hizada dönmemesinden kaynaklanırlar. Böylece yeryüzünden göğe bakıldığında Güneş dünyanın her yerinde farklı bir yükseklikte gökyüzünden geçer.
Dünya'nın güneş etrafındaki yörüngesi elips şeklindedir. Bu nedenle güneşe olan uzaklığımız değişiklik gösterir. Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu 3 Ocak tarihine Perihel (Günberi), Dünya’nın Güneş’ten en uzak olduğu 4 Temmuz tarihine ise Afel (Günöte) denir. Dünya'nın güneşe olan uzaklığının değişmesiyle Güneş'in Dünya üzerindeki çekim kuvveti ve Dünya'nın dönme hızı değişir ve Temmuz Ağustos ayları 31 gün, Şubat ayı 28 gün sürer.
Unutmayın! Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığının değişmesi mevsimlerin oluşumu üzerinde etkisi yoktur. Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu tarih 3 Ocak'tır, fakat Kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanır. Dünya'nın Güneş'e en uzak olduğu tarih 4 Temmuz'dur, fakat Kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır.
Mevsimlerin oluşmasında en önemli faktör güneş ışınlarının gelme açısıdır. Dik gelen güneş ışınları daha sıcak bir iklim yaratırken eğik gelen güneş ışınları soğuk bir iklim yaratır(Burada etkili olan birim yüzey düşen enerjidir). Sene içerisinde bir bölgenin güneş ışınlarını farklı açılarla almasını sağlayan şey ise Dünya'nın eksen eğikliğine sahip olmasıdır.
Dünya'nın Eksen Eğikliği
Uzayda yön kavramı yoktur. Fakat insanoğlu bu eğikliği şuna göre hesaplamaktadır. Dünya güneşin etrafında dönmektedir. Oluşan yörünge yatay kabul edilir. Dünya'nın ekvatoru ile bu yörünge tam olarak çakışmamaktadır. Ekvator ile yörüngenin birbirleri ile kesişme açısı 23° 27 dakikadır.
- Ekvatorun kuzey kısmında(yukarısında) kalan alana Kuzey Yarım Küresi'ne güneş ışınları dik ve dike yakın geliyor ise bu bölgede yaz yaşanır. Bu durumda ekvatorun güneyinde (aşağısında) kalan Güney Yarım Küresi'nde kış yaşanır.
- Eksen eğikliği ayrıca gece ve gündüz sürelerinin değişmesine neden olur. Gece ve gündüz süreleri 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde en yaklaştığı tarihlerdir ve eksen eğikliği ortadan kalkar. Bu tarihler Ekinoks olarak kabul edilir. 21 Aralık ve 21 Haziran ise gece ve gündüz süreleri birbirinden en uzak olduğu tarihlerdir. Bu tarihlere ise Gündönümü denir.
Yörünge Düzlemi: Dünya'nın Güneş etrafında izlediği yol.
Yörünge Ekseni: Yörünge düzlemini dik olarak kestiği kabul edilen hayali çizgi
Dünya'nın Ekseni: Kutuplardan ve yerin merkezinden geçtiği kabul edilen hayali çizgi.
Ekvator Düzlemi: Dünya'yı iki eşit parçaya bölen hayali çizgi.
Ekliptik: Dünya’nın Güneş çevresinde izlediği yörünge düzlemidir.
Aydınlanma Çemberi: Gece-gündüzü ayıran sınır.
Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımı ve eksen eğikliği sonucu 21 Aralık, 21 Mart, 21 Haziran ve 23 Eylül gibi mevsim geçişlerinin yaşandığı tarihler oluşur.
| 21 Aralık | 21 Mart |
|---|---|
|
|
| 21 Haziran | 23 Eylül |
|
|
