MEVSİMLER VE İKLİM ÖDEVPEDİA 2

HAFTALIK OLARAK OKUL PLANINA GÖRE O HAFTA İŞLENEN KONULAR İLE ALAKALI OLARAK HAZIRLANAN ÖDEVPEDİA'YA HER ÇARŞAMBA YENİ BİR SAYFA EKLENMEKTEDİR. SİTEDE VAR OLAN BÜTÜN ÇALIŞMALAR OKUL BİLGİLERİNİ PEKİŞTİRME AMAÇLIDIR. BU NEDENLE ÖNCELİK OKUL DERSLERİ VE ÖDEVLERİ OLMALIDIR!

İklim ve Hava Hareketleri

Hava Olayları

Hava katmanı, Dünya’yı dıştan saran ve atmosfer adı verilen tabakadır. Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişmeyen yaklaşık %78 azot gazı (N2) ve %21 oksijen gazı (O2) gibi gazların yanı sıra atmosferde yine her zaman bulunan fakat oranları değişen karbondioksit (CO2) ve su buharı gibi gazlar yaklaşık %1’lik oran içerisinde yer almaktadır.

Hava olayları; Güneş’ten gelen ısı enerjisine bağlı olarak oluşan basınç, rüzgâr, nem, yağış ve sıcaklık gibi değişkenlerdir.

Hava durumu; yaşam ve insan aktiviteleri üzerindeki etkisini de göz önüne almak koşuluyla atmosferin belirli bir anda, belirli bir bölgedeki hali. Hava durumu kavramı ile genellikle uzun dönemde gerçekleşen yani iklimsel değişimler değil, atmosferdeki kısa dönemde gerçekleşen değişimler kastedilir. Gökyüzünün görüş, bulutluluk, nem, yağış, sıcaklık ve rüzgâr durumu gibi çeşitli özelliklerini ifade eder.

Meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Bu dal ile uğraşan kişilere ise meteorolog denir. Yapılan çalışmalarda hava tahminleri hayatımızda önemli bir yer tutar. Hava tahminleri, hava olayları gerçekleşmeden kişilerin gerekli önlemleri almasına ve uygulamasına yardımcı olur.

Güneşin Dünya üzerindeki her noktayı aynı miktarda ısıtamaz. Bunun nedeni atmosferdeki değişiklikler ve güneş ışınlarının düşme açısıdır. Sıcaklığı artmakta olan bir bölgedeki havanın genleşerek oluşturduğu basınç artar ve bu bölgede yüksek basınç alanı oluşturur. Bunun tersi durumda ise alçak basınç alanı oluşacaktır. Hava daima yüksek basınç alanından --> alçak basınç alanına doğru hareket eder. Yatay yönlü yer değiştiren bu hava hareketlerine rüzgâr denir. Rüzgârlar, hızına ve çevreye etkilerine göre farklı isimler alır. Bu rüzgârlardan bazıları yel, meltem, fırtına, hortum ve kasırgadır. Rüzgârın hızını, kuvvetini ve hatta yönünü ölçmekte kullanılan aletlere anemometre denir. Türkçe karşılığı “yelölçer”dir.

Alçak Basınç Alanı	Yüksek Basınç Alanı
Çevredeki yüksek basınçlı alanlardan, bu bölgeye hava akımı olur. Yükseltici hava hareketleri görülür.( Hava yükselir. ) Hava yükselirken yüzeye uygulanan basınç azalır. Bulut oluşma ihtimali fazladır. Yağış görülme ihtimali fazladır.	Yüzeydeki hava, çevredeki alçak basınçlı alanlara doğru yayılır. Alçaltıcı hava hareketleri görülür.( Hava alçalır. ) Hava yükselirken yüzeye uygulanan basınç artar. Hava açıktır. Yağış görülme ihtimali azdır.

Atmosferin içerdiği su buharı miktarına nem adı verilir. Havanın nemini ölçmek için higrometre adı verilen araç kullanılır. Atmosferdeki nemi oluşturan bu su buharı, yoğunlaşarak yağmur, kar, dolu, çiy veya kırağı olarak tekrar yeryüzüne döner.

Yağmur; atmosferdeki su buharının yoğunlaşması sonucu oluşan yağışın, sıvı şekilde yeryüzüne düşmesine denir.

Kar; atmosferdeki su buharının, buz kristalleri şeklinde yoğunlaşması sonucu oluşan yağış şekline denir.

Dolu; ısınmalar sonucu yükselen hava içerisindeki su buharı, aşırı soğuma nedeniyle aniden yoğunlaşırması ve donarmasına denir.

Çiy; yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucu su damlacıkları oluşmasıdır.

Kırağı; yeryüzüne yakın su buharının sıcaklık donma noktasının altına düştüğünde sıvı hâle geçmeden direkt buz kristallerine dönüşmesi olayıdır.

İklim

Dünya’nın herhangi bir bölgesinde uzun yıllar boyunca gözlemlenen tüm hava olaylarının ortalama veri sonuçlarına iklim diyoruz. Hava durumundan farklı olarak iklim, bir yerin meteorolojik olaylarını uzun süreler içinde gözlemler. Kutup iklimi, ekvator iklimi, karasal iklim gibi bir çok çeşidi vardır. Bir bölgede yaşanan iklimi söyleyebilmek için o bölgenin 35-40 yıllık hava olaylarının incelenmesi gerekmektedir. Türkiye'de Akdeniz, Karadeniz ve Karasal iklim görülmektedir. Bir yerin iklimi o yerin enlemine, yükseltisine, yer şekillerine, kalıcı kar durumuna ve denizlere olan uzaklığına bağlıdır. İklimi inceleyen bilim dalına klimatoloji adı verilir. İklim bilimi ile uğraşan bilim insanına ise klimatolog (iklim bilimci) denir.

Karadeniz İklimi: Her mevsim yağış alabilen, yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkının az olduğu iklim türüdür. Doğal bitki örtüsü ormanlardır.

Karasal İklim: Ülkemizin büyük bir kesiminde etkili olan, kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise kurak geçen iklim türüdür. Yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkı fazladır. Doğal bitki örtüsü genellikle bozkırlardır.

Akdeniz İklimi: Kışları yağışlı ve ılık, yazları ise sıcak ve kuraktır. Doğal bitki örtüsü ise genellikle bodur ağaç ve çalılardan oluşan makilerdir.

İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar
İKLİM	HAVA OLAYLARI
Oldukça geniş bir bölge içinde ve uzun yıllar değişmeyen ortalama hava koşullarıdır. Örneğin Ankara’nın iklimi, “Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuktur.” şeklinde tanımlanır.	Atmosfer içerisinde meydana gelen değişimlerdir. Belli bir bölgede kısa süre içerisinde (saatlik, günlük vb.) gerçekleşen hava olayları ise “hava durumu” olarak ifade edilir. Örneğin Ankara’da bir kış gününde, sabah hava açık ve güneşli iken akşama doğru kar yağışı görülebilir.
Günlük hava olaylarının 35-40 yıllık ortalama veri sonuçlarıdır.	Günün belirli saatlerinde yapılan gözlem sonuçlarının yorumlanmasıdır.
Kesin sonuçlardır.	Tahminî sonuçlardır.
İklim ile ilgilenen bilim dalı klimatolojidir.	Hava olayları ile ilgilenen bilim dalı meteorolojidir.
Klimatoloji alanında çalışma yapan bilim insanına klimatolog denir.	Meteoroloji bilimi ile uğraşan bilim insanına meteorolog denir.

Küresel İklim Değişikliği

Atmosferde birikerek Güneş ışınlarının yeryüzünden uzaya yayılmasını engelleyen gazlara sera gazları adı verilir. Bu gazlar, yeryüzünden yansıyan Güneş ışınlarını tutarak tıpkı seralarda olduğu gibi Dünya’nın sıcaklığının korunmasına sebep olmaktadır. Sera gazlarının yapmış olduğu bu etki de sera etkisi olarak tanımlanmaktadır. Sera gazlarından olan metan (CH4) ve karbondioksit (CO2), güneş ışığı enerjisini en fazla tutan gazlardır. Sera gazlarının, Dünya’yı giderek daha sıcak veya daha soğuk hâle getirme etkisi vardır.

Bilim insanları, Dünya genelinde yaşanan bu küresel ısınmanın beraberinde getireceği iklim değişikliklerini de küresel iklim değişikliği olarak adlandırmaktadır.

İklim değişikliği ve küresel ısınma ile daha ayrıntılı bilgi edinmek için Dünya Doğayı Koruma Vakfı sitesinden bakabilirsiniz.

İklim değişikliğini önlemek için;

• Yenilenemez enerji kaynakları yerine (Fosil yakıtlar, nükleer enerji), yenilenebilir enerji kaynakları ( rüzgar, güneş, hidroenerji ..) kullanılmalıdır.
• Enerji tasarrufu yapılmalıdır.
• Doğal kaynakların kullanımı önlemek için geri dönüşüm kullanmak.
• Binalarda ısı yalıtımları kullanmak.
• Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır.
• En önemli korunma yöntemi toplumun bilinçlenmesidir.

1

Aşağıda cümlelerde bahsi geçen kavramı işaretleyiniz.

İklim	HavaOlayı
		Turizm, tarım gibi faaliyetlerin işleyişinde belirleyicidir.
		Meteorologlar tarafından incelenir.
		Uzun süreli atmosfer olaylarını belirler.
		Bilim dalı klimatolojidir.
		Konut yapımında kullanılacak olan malzeme için önem teşkil eder.
		Tahminidir, kesinlik bildirmez.
		Güneşli, yağmurlu, sisli, karlı gibi terimler kullanılır.

2

Aşağıda cümlelerde bahsi geçen yüksek basınç alanı ise "↑", alçak basınç alanı ise "↓" bölümünü işaretleyiniz.

↑	↓
		Genellikle kapalı ve bulutlu olurlar.
		Gökyüzü genellikle berrak ve açıktır.
		Bitki örtüsü cılızdır.
		Çevreye göre basınç düşüktür.
		Alçalıcı hava etkindir.

A. Aşağıda yer alan kavramları, verilen cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun şekilde yerleştiriniz.

Meteoroloji Su Buharı Nem Kesin Klimatoloji Kırağı Sıcaklık Yüksek Tahmini İklim Sera Düşük

1

Atmosferdeki rüzgar ve gibi etmenler iklimi etkileyen etmenlerdir.

2

, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır.

3

Atmosferin içerdiği miktarına nem adı verilir.

4

; yeryüzüne yakın su buharının sıcaklık donma noktasının altına düştüğünde sıvı hâle geçmeden direkt buz kristallerine dönüşmesi olayıdır.

5

Dünya’nın herhangi bir bölgesinde uzun yıllar boyunca gözlemlenen tüm hava olaylarının ortalama veri sonuçlarına diyoruz.

6

Hava olayları veriler iken iklim bilgi içerir

7

Atmosferde birikerek Güneş ışınlarının yeryüzünden uzaya yayılmasını engelleyen gazlara gazları adı verilir.

8

Rüzgarın esme yönü basınç alanından basınç alanına doğru olur.

B. Aşağıda verilen bilgiler doğru ise D, Yanlış ise Y seçeneğini seçiniz.

1

D	Y
		Hava olayları yeryüzü şekillerinin oluşumunda etkilidir.
		Hava olayları geniş bölgelerde uzun zaman içinde aynı kalan hava şartlarıdır.
		Kırağı; yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucu su damlacıkları oluşmasıdır.
		Meteorolojinin vermiş olduğu günlük hava koşulları kesindir.
		Ulaşım, turizm, tarım faaliyetleri gibi meslek sektörleri için hava durumu önemlidir.

2

D	Y
		Hava olaylarını inceleyen bilim dalına klimatoloji denir.
		Hava olaylarının olmasını sağlayan tek etken basınç alanlarıdır.
		Rüzgarın çok fazla esmesi kasırgaya neden olur.
		Bir bölgede hava sıcaklığının düşük olması alçak basınç alanının oluşmasına neden olur.
		Meteoroloji bilimiyle uğraşan bilim insanına meteorolog denir.

C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.

1 Dünya’nın herhangi bir bölgesinde uzun yıllar boyunca gözlemlenen tüm hava olaylarının ortalama veri sonuçlarına iklim diyoruz.

İklim ile alakalı olarak;

I- Geniş bölgelerde görülen ortalama hava şartlarıdır.

II- Bu alanda yapılan çalışmalar klimatoloji bilimine girer.

III- Bir bölgede yaşanan iklimi söyleyebilmek için o bölgenin 35-40 yıllık hava olaylarının incelenmesi gerekmektedir.

Verilerinden hangileri doğrudur?

	A) Yalnız III
	B) I ve II
	C) I ve III
	D) I, II ve II

2

Atmosferdeki su buharının, buz kristalleri şeklinde yoğunlaşması sonucu oluşan yağış şekline denir. Isınmalar sonucu yükselen hava içerisindeki su buharı, aşırı soğuma nedeniyle aniden yoğunlaşırması ve donarmasına denir. Yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucu su damlacıkları oluşmasıdır.

Verilen 1, 2 ve 3 numaralı tanımlar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

	1.	2.	3.

	A) Kar Kırağı Dolu
	B) Kar Dolu Çiğ
	C) Dolu Kar Çiğ
	D) Dolu Kırağı Kar

3 Özlem sınavda aşağıdaki tabloyu doldurmuştur.

ÖZELLİK	iKLİM	HAVA OLAYLARI
Kısa sürede oluşur.
Kesin bilgidir.
Çalışma yapan bilim insanı klimatologdur.
Ani değişim görülebilir.

Bu tablodan Özlem her bir doğru cevabından 5 puan alacağına göre bu sorudan toplamda kaç puan almıştır?

	A) 5
	B) 10
	C) 15
	D) 20

4 İstanbul için 3 günlük hava tahmin raporu aşağıdaki gibi verilmiştir.

Salı	Çarşamba	Perşembe
22 derece	22 derece	20 derece

Bu tahmin raporuna göre aşağıdaki şıklardan hangisi çıkartılabilir?

	A) Yağmur hava sıcaklığının düşmesine sebep olur.
	B) Hava en kadar açıksa sıcaklık da o kadar fazla olur.
	C) Hava olayları birden fazla faktöre bağlı olarak değişir.
	D) Bulutsuz bir günde hava sıcaklığı sürekli artar.

5 Dünya, üzerine düşen güneş ışınlarından çok, dünyadan yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır. Bu yansıyan ışınlar başta karbondioksit, metan ve su buharı olmak üzere atmosferde bulunan gazlar tarafından tutulur, böylece dünya ısınır. Işınların bu gazlar tarafından tutulmasına sera etkisi denir. Atmosferde bu gazların miktarının artması Yerküre 'de ısınmayı büyük oranda artırır.

Aşağıdaki şıklardan hangisi sera etkisine neden olan insan kaynaklı etkenlerden değildir?

	A) Fosil yakıtların aşırı kullanımı.
	B) Termik santrallerin fazlalaştırılması.
	C) Kentleşmenin artması.
	D) İçme sularının azaltılması.

6 Aşağıda bir bulut I. konumda iken zaman içerisinde II. konuma geldiği daha sonra III. konuma geçtiği görülmektedir.

Buna göre 1, 2, 3 ve 4. bölgeler hakkında aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır?

	A) Bulutun hareketi esnasında 2. bölge 1. bölgeye göre daha az hava basıncına sahiptir.
	B) Bulutun hareketi esnasında 4. bölge 2. bölgeye göre daha az hava basıncına sahiptir.
	C) Bulutun hareketi esnasında 3. bölge 1. bölgeye göre daha az hava basıncına sahiptir.
	D) Bulutun daha sonraki hareketi hava şartları değişmez ise 1. bölge olacaktır.

TEST

1

		İklim	Hava olayları
I	Herhangi bir bölgede uzun yıllar gözlenen hava olaylarının ortalamasıdır.
II	Herhangi bir bölgede uzun yıllar gözlenen hava olaylarının ortalamasıdır.
III	Hava şartlarını inceler.
IV	Kısa süreli değişimlerden etkilenmezken, uzun süreli değişimlerden etkilenir.

Yukarıda tabloda iklim ve hava olaylarının özellikleri verilmiştir.

Buna göre yukarıda verilen özelliklerden hangileri doğrudur?

	A) I ve II
	B) III ve IV
	C) I, II ve III
	D) II, III ve IV

2

		Uzun süreli hava olaylarını ortalamasına iklim denir.
		↓D				Y↓
Hava olayları ile yapılan yorumlar kesinlik içerirler.						İklim olaylarını inceleyen bilim dalına klimatoloji denir.
D↓	↓Y					D↓			↓Y
1.Çıkış				2.Çıkış		3.Çıkış				4.Çıkış

Yukarıdaki şemada verilen ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yönünde ilerlendiğinde hangi numaralı çıkışa ulaşılır?

	A) 1.Çıkış
	B) 2.Çıkış
	C) 3.Çıkış
	D) 4.Çıkış

3 Dünya’da görülen başlıca iklim türleri sıcak, soğuk ve ılıman olmak üzere üç türdür. Ülkemizde ise yükselti, denizellik, nem gibi birçok faktörün etkisiyle Akdeniz, Karadeniz ve karasal olmak üzere üç tip iklim görülmektedir.

Türkiye’nin iklim haritası ile ilgili;

1. Tüm şehirler farklı iklim bölgelerinde olmasına rağmen günlük ortalama hava sıcaklıkları eşit olabilir.
2. A şehrinden B şehrine giderken anlık hava olayı değişimine rastlanabilir.
3. C şehrindeki iklim yıllar içinde oluşurken A ve B şehri daha doğuda olduğu için bu şehirlerin iklimi kısa sürede meydana gelmiştir.
4. 21 Haziran’da C şehri Akdeniz iklimi etkisine girer.

hangi yorum doğrudur?

	A) 1 ve 2
	B) 2 ve 4
	C) 1 ve 3
	D) 1 ve 4

4

TRT’de hava durumları sunulurken bölgeler ve illerdeki hava olayları ile ilgili;

I. Ankara yağışlı

II. Erzurum parçalı bulutlu

III. Karadeniz kış mevsiminde ılık ve yağışlı

ifadelerinden hangilerini duyabiliriz?

	A) Yalnız I.
	B) I ve II.
	C) II ve III.
	D) I, II ve III.

5 Bir bölgede aşağıdaki hortum olayı görülmektedir. Hortumlar genellikle yerden yükselen bir girdap şeklinde gerçekleşir.

Bu bölge ile alakalı olarak aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır?

	A) Bu bölgeden etrafa doğru rüzgar meydana gelir.
	B) Oluşan hortumun bulunduğu bölge etrafındaki bölgelere göre daha sıcaktır.
	C) Çevresine göre daha az yoğunlukta bir bölgede oluşur.
	D) Yükselen hava hareketi bulut oluşumuna neden olur.

6 Aşağıdakilerin hangisinin oluşumda rüzgar etkili değildir?

	A) Meltem
	B) Hortum
	C) Tsunami
	D) Kasırga

7 Antarktika buzullarının yıllar içerisinde azalması aşağıdaki gibi gösterilmiştir.

Bu olay sonucunda;

I- Deniz seviyelerinde yükselme görülür.

II- Bir çok canlı türünün yaşam alanı daralır.

III- Buzulların erimesiyle sera gazı miktarı artar.

durumlarından hangileri gerçekleşebilir?

	A) I ve II
	B) II ve III
	C) I ve III
	D) I, II ve III

8 I. Trakya’da bugün başlayacak olan kar yağışının yarın İstanbul’a ulaşması bekleniyor.

II. İstanbul’da yoğun kar yağışının olma ihtimalinden dolayı deniz seferleri iptal edildi.

III. Marmara bölgesinde bu aylarda genel olarak yağışa pek rastlanmaz.

IV. Ancak Marmara bölgesinde bu hafta dolu yağışı beklenmektedir.

Yukarıda verilen gazete haberine göre hangileri hava durumu ve iklim ile ilgilidir?

	Hava Durumu	İklim

	A) I, II ve IV Yalnız III
	B) I ve II III ve IV
	C) I ve IV II ve III
	D) III ve IV I ve II